PROJEKTLIGJ PËR NDRYSHIMET KLIMATIKE

 Qëllimi i këtij ligji është të krijojë bazën ligjore për integrimin e politikave dhe për masa efektive që mundësojnë:
a. plotësimin e detyrimeve të RSH ndaj Konventës për arritjen e objektivit final të saj, perms nxitjes së reduktimit të shkarkimeve të GES dhe ruajtjes dhe rritjes së përthithësve dhe rezervuarëve të vendit;
b.përshtatjen ndaj ndryshimeve klimatike në nivel kombëtar dhe/ose lokal; dhe
c.evidentimin e arritjeve të vendit në këto drejtime duke përdorur metodologji sipas modeleve të Konventës dhe të BE-së.   

Shqipëria ka ratifikuar Konventën Kuadër të Kombeve të Bashkuar për Ndryshimet Klimatike[i], ku vendi ynë është palë jo-Aneks I, si dhe Protokollin e Kiotos në kuadër të kësaj konvente. Aktualisht Shqipëria ndodhet në një situatë komplekse lidhur me harmonizimin e legjislacionit të BE-së për klimën, pasi duke qenë një vend jo-Aneks 1 nuk ka detyrim për reduktim, ndërkohë që përpjekjet për tu integruar në BE e afrojnë më shumë me këtë detyrim. Hartimi i legjislacionit në këtë fushë është një kërkesë e kohës. Sot ka një thirrje të përgjithëshme në nivel ndërkombëtar për të përgatitur kuadrin ligjor për cështje të klimës por edhe reagim nga një numër shumë i madh vendesh, të aneksit i dhe jo-1, të cilat kanë miratuar dhe po vazhdojnë të miratojnë akte lidhur me ndryshimet klimatike. Një studim i GLOBE (The Global Legislators Organisation) i kryer në vitin 2015 tregoi që aktualisht 99 vende kanë 804 akte ligjore dhe politike të miratuara për klimën. Edhe raportet e fundit të progresit për Shqipërinë theksojnë nevojën për përgatitjen dhe harmonizimin e legjislacionit në fushën e klimës, i cili është në fazat e para të përgatitjes.
Raporti i Progresit për vitin 2013 theksonte se zhvillimi dhe përshtatja e një politike dhe një strategjie gjithëpërfshirëse në përputhje me kornizën e politikës së BE-së për 2013 mbi klimën dhe energjinë… Shqipëria duhet të konsiderojë marrjen e angazhimeve për reduktimin e shkarkimeve të gazeve me efekt serrë, në pajtim me ato të BE-së dhe Shteteve Anëtare, me qëllim arritjen në vitin 2015 të marrëveshjes së klimës së pas-2020-ës…Nevojiten akoma përpjekje për të nxitur kapacitetin monitorues, raportues dhe verifikues në vend… Ndërgjegjësimi për klimën është i ulët dhe kërkohet fuqizim i mëtejshëm i bashkëpunimit mes të gjithë aktorëve.
Raporti i Progresit për vitin 2015 theksonte se harmonizimi me regulloren e BE-së për një mekanizëm monitorimi dhe raportimi duhet të jetë prioritet. Ngritja e sistemit për monitorimin, verifikimin dhe raportimin për shkarkimin e gazeve serrë nuk ka filluar ende.
Kurse Raporti i Progresit për vitin 2016 theksonte se në vitin në vijim, vendi duhet në vecanti të përmirësojë kuadrin ligjor dhe politik për mjedisin dhe klimën… dhe të ngrejë një planifikim strategjik sistematik për ndryshimet klimatike dhe të ndjekë zbatimin e Marrëveshjes së Parisit për Klimën…. Përpjekje të tjera duhen bërë për harmonizimin e legjislacionit për substancat ozon-holluese dhe gazet serrë të florimnuara, si dhe të direktivave për tregëtinë e shkarkimeve të gazeve serrë dhe ruajtjen gjeologjike të CO2. Për sa më lart, meqenëse aktualisht nuk ka një legjislacion specifik që shërben si bazë ligjore për aktet nënligjore mbi ndryshimet klimatike që kërkohen herë pas here nga UNFCCC dhe/apo BE, dhe duke vazhduar në traditën e vendosur tashmë për të patur nga një ligj kuadër për të gjitha cështjet tematike të mjedisit, me mbështetjen e projektit IBECA të financuar nga IPA 2013, u përgatit fillimisht ky projekligj kuadër për ndryshimet klimatike. Ai krijon bazën ligjore dhe kuadrin institucional për plotësimin e detyrimeve të vendit ndaj konventës, vendimeve të konferencave të palëve, por edhe për përafrimin me Acquis për klimën duke filluar me aktet e përmendura në Raportin e Progresit për vitet 2013, 2015 dhe 2016. Paralelisht me hartimin e këtij projektligji po punohet edhe për harmonizimin e Rregullores 525/2013/EC së BE-së për ngritjen e një mekanizmi për monitorimin dhe raportimin e shkarkimeve të gazeve serrë dhe të cështjeve të tjera që lidhen me klimën në nivel kombëtar. Bashkëpunimi ndërinstitucional për zbatimin e detyrimeve të konventës dhe të Acquis rregullohet me ligj duke përcaktuar përgjegjësi të qarta për cdo institucion. Dhe ngritja e kapaciteteve reale për monitorim, raportim dhe verifikim mund të bëhet vetëm mbi baza ligjore të shëndosha. Projektligji është hartuar duke përdorur terminologjinë e konventës, vendimeve të Konferencave të Palëve dhe të Acquis për ndryshimet klimatike.
Përmbajtja e tij është, hartuar duke mbajtur parasysh:
-statusin si vend jo-aneks 1 në Konventë, kërkesat e konventës, të vendimeve të Konferencave të Palëve dhe të Protokollit të Kiotos për vendet me këtë status;
- Acquis për ndryshimet klimatike, situatën aktuale të RSH si një vend kandidat që po punon intensivisht për të filluar negociatat për t’u bërë vend anëtar i BE-së dhe të përmbushë gjithë kërkesat e BE-së që janë të nevojshme, të mundura dhe që kanë kuptim në fazën e para-pranimit;
- angazhimin e fundit të RSH përmes INDC;   
Për sa më lart, nga Direktiva 2003/87/EC që përcakton një skemë për tregtimin e lejeve për shkarkim të gazeve serrë brenda Komunitetit … dhe amendamentet e saj janë transpozuar vetëm kërkesat lidhur me monitorimin dhe raportimin. Në këtë moment, duke mos qenë ende shtet anëtar i BE-së, RSH nuk ka status për të qenë pjesë e kësaj skeme. Për më tepër që, edhe teknikisht, nuk mund të jemi pjesë e kësaj skeme, pa ngritur më parë një sistem të shëndoshë, mbështetur në ligj për monitorimin, raportimin dhe verifikimin e shkarkimeve të gazeve serrë. Tregëtia e shkarkimeve nuk mund të fillojë pa një system të tillë efektiv dhe të besueshëm. Pjesëmarrja në skemën e tregtisë së shkarkimeve mund të rregullohet me legjislacion të posacëm pasi sistemi i monitorimit, raportimit dhe verifikimit të jetë efektiv dhe RSH të jetë bërë vend anëtar.

[i] Miratuar në Neë York në 9 Maj 1992, dhe hyrë në fuqi për RSH që në 1 Janar 1995  
 Projektligji është i përbërë nga 6 Krerë, 7 seksione, 47 nene dhe 9 Anekse.   Kreu I, Dispozita të Përgjithshme. Në këtë kapitull përcaktohet qëllimi i projektligjit, fusha e zbatimit të tij si dhe përkufizimet dhe parimet themelore.   Kreu II, Zbutja dhe përshtatja është ndarë në 7 seksione. Në 4 seksionet e parë  trajtohen vec e vec shkarkimet: e GES nga instalimet e palëvizëshme, nga sektori i transportit, nga energjia, ndërtimi dhe përdorimi i disa produkteve. Në seksionin 5 trajtohet përthithja e shkarkimeve nga pyjet dhe bujqësia dhe kapja dhe depozitimi gjeologjik i shkarkimeve të GES. Në seksionin e gjashtë trajtohen strategjitë e zbutjes dhe të adaptimit, kurse në seksionin e shtatë matja, raportimi dhe verifikimi.   Seksioni i parë i kushtohet shkarkimeve të gazeve serrë nga instalimet e palëvizëshme. Këtu futet për herë të parë koncepti i lejes së mjedisit që përfshin edhe gazet serrë; informacioni që kërkohet në një aplikim për leje mjedisi, kushtet që duhet të plotësojë një aktivitet/operator lidhur me shkarkimet e gazeve serrë për të marrë një leje mjedisi që i përfshin gazet serrë; kërkesat që i caktohen atij në lejen e mjedisit për këto shkarkime; kërkesat për monitorim, raportim verifikim të këtyre shkarkimeve dhe akreditim të verifikuesve. Këto kërkesa burojnë nga Direktiva 2003/87/EC e Parlamentit Europian dhe Këshillit të datës 13 Tetor 2003 për krijimin e një skeme për tregtinë e lejeve për shkarkimet e gazeve serrë brenda Komunitetit dhe që amendon Direktivën e Këshillit 96/61/EC; e amenduar si më lart. Lista e gazeve serrë që mbulohen nga ky projektligj, lista e aktiviteteve dhe gazeve serrë që janë object i monitorimit, raportimit dhe verifikimit për qëllime të pjesëmarrjes (potencialisht në të ardhmen) në tregëtinë e shkarkimeve jepen në anekset i dhe II. Ky seksion së bashku me njw pjesw tw seksionit të dytë hapin bazën ligjore për Vendime të Këshillit të Ministrave që harmonizojnë kërkesat me Acquis[i].  
Seksioni i dytë në nene të vecanta i kushtohet shkarkimeve nga sektori i transportit: aviacioni ndërkombëtar, lundrimi ndërkombëtar dhe transporti rrugor. Lista e aktiviteteve të aviacionit ndërkombëtar që përjashtohen nga kërkesat e këtij seksioni jepet në aneksin III. Në këtë seksion hapet baza ligjore për disa Vendime të Këshillit të Ministrave që harmonizojnë kwrkesat me Acquis[ii].  
Seksioni i tretë, në dy nene të vecanta, i kushtohet shkarkimeve nga sektori i energjisë dhe ndërtimit. Këtu nuk përcaktohen kërkesa specifike por thjesht i bëhet referencë akteve respective në këtë fushë. Qëllimi është që projektligji të japë një panoramë sa më të plotë të të gjithë faktorëve ekonomikë që përmes shkarkimeve të tyre kontribuojnë për ndryshimet klimatike, por nga ana tjetëer kanë edhe një potencial të lartë për tu përshtatur ndaj tyre.
Në seksionin e katërt, në 3 nene të vecantë trajtohen kërkesat për disa produkte sic janë:
  -lëndët djegëse dhe burimet e rinovueshme të energjisë, përfshirë biokarburantet ku hapet baza ligjore për një VKM[iii];
  -substancat ozon-holluese, të cilat vetëm përmenden për potencialin e tyre për krijimin e efektit serrë, por lihen të trajtohen me legjislacion të posacëm; dhe për
-gazet e florinuar, ku hapet baza ligjore për disa VKM që do të sigurojnë harmonizimin me rregulloret e BEsë në këtë fushë[iv].:  
Në seksionin e pestë në dy nene të vecanta trajtohen pyjet dhe bujqësia si një nga përthithësit e gazeve serrë dhe depozitimi gjeologjik i CO2, ku hapet baza ligjore për një VKM që sigurojnë harmonizimin me një rregullore dhe të Acquis dhe një VKM që transpozon një Direktivë[v].
Në seksionin e gjashtë, në nene të vecanta trajtohen kërkesat që duhet të plotëesojë dokumenti Përcaktimi i Kontributit Kombëtar (NDC), i cili në fakt përcakton objektivin e strategjisë për zbutje, kërkesat që duhet të plotësojë kjo strategji, si dhe masat zbutëse të përshtatëshme për vendin (NAMAt), si plane veprimi në zbatim të kërkesave specifike të strategjisë së zbutjes. Ky seksion përcakton edhe kërkesat për strategjinë për adaptim dhe planin përkatës të veprimit. Për të dyja strategjitë e referuar në këtë seksion, ndërmerret qasja e integrimit me strategjitë sektroiale dhe strategjinë kombëtare për zhvillim dhe integrim. Detajet për secilin dokument jepen në anekset IV, V, VI dhe VII të projektligjit,
Në seksionin e shtatë, në tre nene të vecanta, trajtohet sistemi i matjes, raportimit dhe verifikimit përtej nivelit të operatorit; hapet baza ligjore për harmonizimin me njw rregullore tw Acquis[vi]; përcaktohet detyrimi për përgatitjen e Komunikimeve Kombëtare 4 vjecare dhe të Raporteve Azhornuese dyvjecare të tyre. Edhe për këto, kërkesat e detajuara jepen në anekset VIII dhe IX.
Kreu III: Autoritetet Kompetente, në 2 nene të vecanta përcakton kuadrin institucional për zbatimin e kërkesave të këtij ligji dhe koordinimin ndërinstitucional aq të nevojshmë për cështje të tilla prerëse, sic është klima dhe detyrimet e ministrive të linjës dhe pushtetit vendor, jo vetëm për të integruar klimën në politikat e tyre por edhe për t’I zbatuar bashkarisht këto politika dhe për të bashkëpunuar edhe përtej nivelit kombëtar, në nivel bilateral multilateral dhe ndërkombëtar. Thelbi i këtij kapitulli, është përcaktimi i Ministrisë së Mjedisit si pika fokale kombëtare për Konventën e Ndryshimeve Klimatike dhe si institucioni përgjegjës për koordinimin e përgjithshëm dhe menaxhimin e sistemit të monitorimit, raportimit dhe verifikimit, përfshirë procesin e përgatitjes së Komunikimit Kombëtar dhe Raporteve Azhornuese Dyvjecare. Agjencia Kombëtare e Mjedisit caktohet si autoriteti kombëtar kompetent për ngritjen dhe mbajtjen e Sistemit Kombëtar të Inventarit të gazeve serrë, si pjesë e Sistemit Të Informacionit Mjedisor. Ministritë e linjës, institucionet në varësi të tyre, pushteti vendor, INSTAT dhe Instituti i Gjeoshkencës, Energjisë, Ujit dhe Mjedisit kanë detyrime raoportuese dhe për bashkëpunim me Ministrinë dhe Agjeninë  Kombëtare të Mjedisit deri në përfudnimin dhe miratimin e dokumentave që kërkohen nga ky projektligj.
KREU IV: Ndërtimi i kapaciteteve, edukimi, trajnimi, ndërgjegjësimi dhe pjesëmarrja e publikut trajton këto cështje në katër nene të vecanta duke përcaktuar edhe detyrimin e institucionve përgjegjëse.
KREU V: Investimet dhe financimet e gjelbërta në katër nene të vecanta. Ketu nga ministritë e linjës kërkohet që me politikat e tyre të nxisin investime miqësore ndaj mjedisit dhe klimës, të përfshjnë sektorin privat në përpjekjet për të arritur objektivat e vendosur në politikën kombëtare për klimën, transferimin e teknologjive me pak karbon në fusha të caktuara si dhe të përfitojnë nga fondet kombëtare dhe të nxisin pjesëmarrjen në projekte ndërkombëtare dhe të përfitojnë financime nga fondet ndërkombëtare për klimën.
KREU VI: Dispozita kalimtare dhe të fundit përcakton detyrimet e ministrive të linjës për menaxhimin e informacionit të kërkuar nga ky ligj, të operatorëve të instalimeve, të operatorëve  të aviacionit dhe të operatorëve të lundrimit ndërkombëtar në zbatim të seksioneve dhe neneve përkatës të këtij projektligj; detyrimin e Ministrisë së Mjedisit për raportim mbi zbatimin e këtij projekligji; aktet nënligjore që duhen përgatitur në zbatim të tij; aktet që vazhdojnë të kenë fuqi ligjore pas miratimit të tij dhe shfuqizimet. Nje nen i vecantë i kushtohet kundravajtjeve, të cilat kanë të bëjnë me mos-respektimin e detyrimeve raportuese të operatorëve të kategorive të ndryshme sipas kërkesave të këtij ligji në analogji dhe sintoni të plotë me kërkesat e Ligjit “Për lejet e mjediasit” Teksti i Projektligjit shoqërohet nga 9 Anekse:  
Aneksi I: Gazet me efekt serrë. Aneksi II:  Kategoritë e aktiviteteve dhe GES që i nënshtrohen kërkesave të këtij ligji.   Aneksi III:  Lista e aktiviteteve të aviacionit që përjashtohen nga ky ligj. ANEKSI IV: Lista jo-shterruese e cështjeve që duhen trajtuar në dokumentin “Përcaktimi i kontributit kombëtar të pikësynuar (NDC)”. ANEKSI V: Lista jo-shterruese e cështjeve që duhen trajtuar në dokumentin LCDS. ANEKSI VI: Lista jo-shterruese e cështjeve që duhen trajtuar në dokumentin NAMA. ANEKSI VII: Lista jo-shterruese e cështjeve që duhen trajtuar në dokumentin Strategjia dhe Plani Kombëtar për Përshtatje (NAP). ANEKSI VIII: Lista jo-shterruese e cështjeve që duhen trajtuar në dokumentin Komunikimi Kombëtar. ANEKSI IX: Lista jo-shterruese e cështjeve që duhen trajtuar në dokumentin BUR.