REPUBLIKA E SHQIPËRISË

 

KUVENDI

 

 

P R O J E K T L I GJ

 

Nr.______, datë_________

 

 

PËR

DISA SHTESA E NDRYSHIME NË LIGJIN NR. 7703, DATË 11.5.1993 “PËR SIGURIMET SHOQËRORE NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË”, I NDRYSHUAR

 

 

Në mbështetje të neneve 78 dhe 83, pika 1, të Kushtetutës, me propozimin e Këshillit të Ministrave, Kuvendi i Republikës së Shqipërisë

 

V E N D O S I:

Në ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, (të ndryshuar), bëhen këto shtesa e ndryshime:

Neni 1

Në nenin 1 “Sistemi i Përgjithshëm i Sigurimeve Shoqërore” gërma “dh” riformulohet si më poshtë:

 

“Fondet profesionale, fondet e pensioneve me kontribute të përcaktuara dhe financim kapital dhe fondet e pensionit vullnetar”

Neni 2

Neni 5/2 riformulohet  si më poshtë:

 

                                                            Neni 5/2

 

Fondet profesionale, fondet e pensioneve me kontribute të përcaktuara  të kapitalizuara dhe fondet e pensionit vullnetar

 

Krijimi, veprimtaria dhe mbikqyrja e fondeve profesionale, fondeve të detyrueshme të pensioneve me kontribute të përcaktuara dhe financim kapital dhe fondeve të pensionit vullnetar,  bëhet me ligj të veçantë.”

Neni 3

Paragrafi i pestë i nenit nr. 9 “Llojet e kontributeve për t’u paguar” ndryshohet si më poshtë :

“Të vetëpunësuarit në bujqësi janë të detyruar të paguajnë kontribut për barrëlindje dhe  pensione të llogaritura mbi një pagë mujore e cila përcaktohet me Vendim të Këshillit të Ministrave. Kontributi minimal mujor nuk mund të llogaritet e caktohet nën një pagë më të ulët se ajo e përcaktuar nga Këshilli i Ministrave dhe nën një pagë më të lartë se paga maksimale e kontributeve”.

Neni 4

Paragrafi i tretë i nenit nr. 10 “Masa e Kontributit” ndryshohet si më poshtë :

“Kontributi minimal për personin e vetëpunësuar në bujqësi llogaritet mbi bazën e pagës së përcaktuar nga Këshilli i Ministrave, e cila mund të jetë deri 45 përqind më e vogël se paga minimale në shkallë vendi”.

Neni 5

Pika 4 e nenit  27, “E ardhura për Barrëlindje” ndryshohet si më poshtë :

“4.E ardhura për barrëlindje për gruan e siguruar si person i vetëpunësuar në bujqësi, llogaritet sipas pikës 3 të këtij neni. Baza e vlerësuar mujore neto, për periudhën e sigurimit si person i vetëpunësuar në bujqësi, llogaritet bazuar në pagën e përcaktuar nga Këshilli i Ministrave pasi i zbritet kontributi i sigurimeve shoqërore e shëndetësore që mbahet nga paga e personit te punësuar sipas normës së përcaktuar në dispozitat ligjore në fuqi. Kur e drejta e përfitimit të të ardhurave për barrëlindje  ka lindur por përfituesi nuk ka periudhë të plotë sigurimi në 12 muajt e fundit përpara lindjes të së drejtës, shuma minimale mujore e përfitimit nuk mund të jetë më e ulët se një shumë bazë, e cila përcaktohet me vendim të Këshillit të Ministrave.”

Neni 6

Në nenin 33 “Shtesë pensioni për shtyrje të datës së daljes në pension”, pas paragrafit te dyte,  shtohet një paragraf me këtë përmbajtje:

“Përfituesi i pensionit të pleqërisë, kur punësohet në sektorin privat, paguan kontributet e sigurimeve shoqërore dhe njëkohësisht vazhdon të tërheqë këstin mujor të pensionit, merr shtesë mbi pension në masën 0.20 %  të pensionit për çdo muaj që ka paguar kontribut. Kjo shtesë jepet me kërkesë të personit të interesuar dhe llogaritet e fillon të paguhet nga data kur ndërpritet punësimi ose veprimtarija ekonomike si punëdhënës apo i vetëpunësuar.

Neni 7

Neni 72 “Përbërja dhe Emërimi i Këshillit Administrativ” ndryshohet, si më poshtë :

 

1. Këshilli Administrativ i Institutit të Sigurimeve Shoqërore përbëhet nga 12 anëtarë, nga të

cilët:

1.       Këshilli i Ministrave përfaqësohet me 6 anëtarë si më poshtë:

 

1.                     Përfaqësuesi  i ministrisë përgjegjëse për çështjet e Sigurimeve Shoqërore,
2.                   Zv/ministri që mbulon marrëdhëniet e punës dhe çështjet e Sigurimeve Shoqërore ose çështjet financiare.
3.                 Përfaqësuesi i agjencisë së ngarkuar për mbledhjen e kontributeve të sigurimeve shoqërore.
4.                 Përfaqësuesi  i Ministrisë së Drejtësisë.
5.                   Përfaqësuesi i institucionit që mbulon çështjet e sigurimit të kujdesit shëndetësor
6.                 Përfaqësuesi i Institutit të Statistikave

 

Përfaqësuesit sipas ministrive apo institucioneve janë titullarët ose persona të deleguar prej tyre.

Në çdo rast njëri nga gjashtë përfaqësuesit sipas pikës “a” do të jetë nga ministria për çështjet financiare.

b) 3 anëtarë caktohen nga organizatat më të përfaqësuara të punëdhënësve, të cilat   

    përzgjidhen me vendim të Këshillit të Ministrave;

3.   3 anëtarë caktohen nga sindikatat më të përfaqësuara, të cilat përzgjidhen me vendim të   

     Këshillit të Ministrave.

2.  Emërimi i anëtarëve të përcaktuar në shkronjat "b'" dhe "c" është i vlefshëm për një  

periudhë jo më shumë se 5 vjet, me të drejtë rizgjedhjeje vetëm një herë.

1.       Shkarkimi i anëtarëve mund të bëhet në çdo çast nga autoriteti që i cakton.

 

Neni 8

Në nenin 75, gërma “d” riformulohet me këtë përmbajtje:

d) “Emëron punonjësit e Institutit të Sigurimeve Shoqërore, si dhe përcakton rregullat e   rekrutimit të personelit. Procedurat përcaktohen në rregulloren e personelit, e miratuar me vendim të Këshillit Administrativ”

Neni 9

Neni 85 “ Përllogaritjet” ndryshohet, si më poshtë :

 

1. Përfitimet nga sistemi i sigurimeve shoqërore jepen me paraqitjen e kërkesës dhe  

dokumentave përkatëse nga personi i interesuar ose përfaqësuesi i tij.

2. Përfitimet afatshkurtra për degët e sëmundjes, barrëlindjes dhe aksidenteve në punë e sëmundjeve profesionale, për personat e punësuar dhe të personave të tjerë ekonomikisht aktivë, do të llogariten nga sigurimet shoqërore  dhe/ose subjektet punëdhënëse.

3. Përfitimet afatshkurtra për papunësinë caktohen nga zyrat e punësimit. Dokumentacioni, kriteret dhe procedurat e caktimit të tyre përcaktohen me vendim të Këshillit të Ministrave;

4. Pensionet do të caktohen nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore nëpërmjet zyrave rajonale ose një strukture të posaçme të ngritur për këtë qëllim, brenda ditës së fundit të muajit të ardhshëm nga data e pranimit të kërkesës dhe të dokumenteve të plota e të sakta për pension.

Neni 10

Në fund te nenit 87, në fund, shtohet paragraf me këtë përmbajtje:

“ Instituti i Sigurimeve Shoqërore njofton zyrtarisht Bankën për bllokimin e llogarisë bankare të pensionistit dhe kthimin në llogarinë e Fondit të Sigurimeve Shoqërore  të kësteve të pensionit që u përkasin periudhave pasi pensionisti ka ndërruar jetë dhe që i janë kredituar padrejtësisht në llogari, për shkak të mos ç’regjistrimit nga regjistri i gjendjes civile. Akti, që evidenton shumat e kësteve të pensionit të kredituara padrejtësisht, të bllokuara nga Banka, përbën titull ekzekutiv dhe ekzekutohet nga Banka.”

Neni 11

Në tabelën nr. 2 “Mosha dhe periudha e sigurimit që kërkohet në vite për secilën kategori”  “Gruaja”, të nenit 92 “Zgjatja graduale e moshës dhe periudhës së sigurimit për pension”, rreshti 28, kolona e parë, fjalet “01.01.2018 - 31.12.2018” ,zevendesohen me fjalet “01.07.2018 - 30.06.2018”

Neni 12

Në nenin 96, bëhen ndryshimet  e shtesat si më poshtë:

1.Paragrafi i tretë riformulohet me këtë përmbajtje:

“Të vetëpunësuarve në bujqësi, që plotësojnë kushtet për pension, pas hyrjes në fuqi të këtij ligji, mund t’u njihen periudhat e së kaluarës, si periudha sigurimi kundrejt pagesës së kontributeve vullnetare, por jo për periudhat para datës 1.10.1993.”

2. Në fund te nenit 96,Shtohet një paragraf me këtë përmbajtje:

“Për efekt të përllogaritjes së pensionit, do të njihen si periudha sigurimi të vlerësuar me pagën minimale, të gjitha periudhat e sigurimit pas datës 1.10.1993 e deri në datën e hyrjes në fuqi të këtij ligji, kur këto periudha gjenden të mbuluara me kontribute të paguara sipas masës së kontributit të përcaktuar për personat e vetëpunësuar në bujqësi. Pas datës së hyrjes në fuqi të këtij ligji, për efekt të përllogaritjes së pensionit mujor, periudhat e sigurimit si të vetëpunësuar në bujqësi do të njihen bazuar në pagën, mbi të cilën janë llogaritur dhe paguar kontributet, e përcaktuar me vendim të Këshillit të Ministrave.”  

Neni 13

Ngarkohet Këshilli i Ministrave që brenda 3 muajve nga hyrja në fuqi e këtij ligji, të nxjerrë aktet nënligjore në zbatim të neneve 3, 4 dhe 5 të këtij ligji”

Neni 14

Ky ligj hyn në fuqi 15 ditë pas publikimit në gazetën zyrtare.

K   R  Y  E  T  A  R  I

   GRAMOZ  RUÇI

 PËR PROJEKT-LIGJIN "PËR DISA SHTESA E NDRYSHIME NË LIGJIN NR. 7703, DATË 11.5.1993 "PËR SIGURIMET SHOQËRORE NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË"”(I NDRYSHUAR)

 

1.                    QËLLIMI I PROJEKT LIGJIT DHE OBJEKTIVAT QË  SYNOHEN TË ARRIHEN.

 

Ndryshimet ligjore që propozohen të bëhen me anën e këtij projekt-ligji diktohen nga një varg rrethanash e problematikash, të cilat janë konstatuar në periudhën trevjeçare të ndryshimeve ligjore të miratuara në zbatim të reformës së ndërmarrë në sistemin e sigurimeve shoqërore të vendit tonë,  në vitin 2014.

 

2.                 VLERËSIMI I PROJEKTAKTIT NË RAPORT ME PROGRAMIN POLITIK TË KËSHILLIT TË MINISTRAVE, ME PROGRAMIN ANALITIK TË AKTEVE DHE DOKUMENTEVE TË TJERA POLITIKE

 

Projekt-ligji është hartuar në përputhje me programin analitik të projekt-akteve të planifikuara nga Këshilli i Ministrave si dhe mbështetet në  frymën e dokumentit të politikave të pensioneve dhe parimeve dhe objektivave të përgjithshëm që karakaterizojnë  Reformën në Pensione.

 

3.              ARGUMENTIMI I PROJEKTAKTIT LIDHUR ME PËRPARËSITË, PROBLEMATIKAT, EFEKTET E PRITËSHME.

 

Bazuar në rëndësinë që kanë ndryshimet në dispozitat e ligjit nr. 7703, datë 1.5.1993 në mënyrë të veçantë duke analizuar edhe problematikat që ka pasur ndër vite sistemi i sigurimeve evidentohet:

 

Skema e pensionit për personat që kanë punuar në bujqësi i ka zanafillat e veta në vitin 1972, kohë në të cilën u përfshinë në skemën e përfitimit edhe anëtarët e ish kooperativave bujqësore. Kriteret e caktimit dhe masa e pensioneve kanë qenë të ndryshme krahasuar me pensionet e punonjësve të ndërmarrjeve dhe institucioneve shtetërore. Me ndryshimin e sistemit në vitin 1993 hyri në fuqi ligji i ri i sigurimeve shoqërore, i cili ju njohu punonjësve të gjitha të drejtat e fituara nën skemën e vjetër si për pensionet dhe periudhat e sigurimit apo të vjetërsisë në punë që ishin realizuar gjatë periudhës së komunizmit.

Edhe ky ligj i trajtonte të ndara dy skemat, një skemë urbane dhe një skemë rurale duke ofruar masa të ndryshme pensioni, ku pensioni i fshatit ishte rreth ½ e pensionit urban. Në atë ligj ishte parashikuar që periudha e sigurimit e realizuar pas vitit 1994 si i vetëpunësuar në bujqësi (bujk)  merrej në konsideratë si periudhë e realizuar në sektorin urban dhe llogaritej si e tillë. Pra, personat që kontribuonin në skemë pas vitit 1994 përfitonin një pension më të mirë se ata që nuk vazhdonin sigurimin. Nëse gjysma e periudhës së sigurimit apo vjetërsisë në punë ishte në sektorin urban ose e siguruar pas vitit 1994 si i vetëpunësuar në bujqësi, atëherë automatikisht përfitohej pension minimal urban.

Ky kufi administrativ nuk ishte i drejtë pasi diferenca midis atij që kishte 17.5 vjet sigurim pas vitit 94 (që është sa ½ e peridhës së kërkuar prej 35 vjetësh)  me atë që kishte 17.4 vite sigurimi ishte shumë e lartë në masë pensioni.

Me reformën e vitit 2014 u eleminuan këto defekte dhe u vendos që të përdoreshin të njëjtat kritere dhe formulë llogaritje si për ata që siguroheshin në sektorin urban ashtu edhe për të vetëpunësuarit në bujqësi. Për këtë u përcaktua një pagë referuese për vitet e punës në ish KB dhe çdo viti ju dha rëndësia e vetë në masën e pensionit duke eleminuar privilegjet për disa persona dhe kategori. Kjo u vendos në kuadër të parimit themelor që masa e pensionit është e lidhur drejtpërdrejtë me kontributet e paguara. Aktualisht, pensionet llogariten sipas të njëjtës formulë dhe për çdo vit sigurimi pas viteve 1994 ka një pagë reale mbi të cilën janë paguar kontributet ose pagë referuese për vjetërsinë në punë para kësaj periudhe duke marrë në konsideratë profesionin, shkollimin etj..

Në reformën e 2014 u përcaktua që masa e kontributit të të vetëpunësuarve në bujqësi do të rritej çdo vit derisa në vitin 2018 të barazohej me kontributin e paguar nga i vetëpunësuari në zonën urbane. Kjo për faktin se një pjesë e konsiderueshme e kontributit të bujqëve subvencionohej nga buxheti i shtetit. Ky subvencion arrinte në 60-70%  të  masës së kontributit duke u kthyer në barrë për buxhetin. Një problem tjetër është se skema e fshatit subvencionohet në masë shumë të madhe edhe në pagimin e pensioneve duke krijuar  një subvencion të dyfishtë për fermerët edhe si kontribut edhe si përfitim, gjë që është e padrejtë (unfair) për qytetarët e tjerë që paguajnë vetë të gjithë kontributin.

Për shkak të shumë arsyeve, ku më kryesorja është interesi shumë i ulët i bujqëve për të paguar, në vitet e fundit nuk është bërë rritja e masës së kontributit duke “e ngrirë” atë në një nivel prej 38.400 lekë për zonat fushore dhe 29.400 lekë për zonat malore. Një i vetëpunësuar në qytet paguan aktualisht 66.240 lekë në vit kontribut. Për të vetëpunësurin në bujqësi diferencën e paguan buxheti i shtetit dhe për efekt pensioni këto periudha konsiderohen të barabarta për të dy kategoritë.

Subvencioni i lartë për kontributet nga buxheti i shtetit për bujqit, pjesëmarrja e ulët edhe për shkak të masës së lartë të kontributit nëse do rritej, produktivitetit të ekonomive fshatare shpesh me sipërfaqe toke të vogla dhe jo efiçiente, mungesa e iniciativave për pjesëmarrje, pamundësia për t’i detyruar të paguajnë, por lënia praktikisht mbi baza vullnetare për të kontribuar mendojmë se duhen adresuar.

Opsionet e diskutuara janë:

1.       Rritja e masës së kontributit në masën e të vetëpunësuarve urbanë, gjë që do të sillte reduktim të ndjeshëm të pjesëmarrjes. Ulja e pjesëmarrjes do të ulte ndjeshëm mbulimin e popullsisë me elementë të sigurimeve shoqërore që nuk është shumë e pranuar nga pikëpamja sociale. Kjo do të sillte në të ardhmen jo shumë të largët rritjen e shpenzimeve për pensionet sociale që financohen nga shteti.
2.       Lënia e situatës siç është aktualisht, pra një pjesë e paguan bujku dhe pjesën tjetër e paguan shteti. Kjo do të sillte një financim të madh nga buxheti, nuk është e drejtë (fair) krahasuar me kategoritë e tjera të kontribuesve, krijon “privilegje” të pajustifikueshme dhe prish parimin kryesor të skemës, atë kontributiv.
3.       Ngrirja e masës së kontributit sa është aktualisht, caktimi i një page minimale për bujqit që i përgjigjet kësaj mase kontributi dhe ruajtja e të gjitha kritereve dhe parametrave të formulës që është në fuqi. Duke vepruar në këtë mënyrë nuk deformohet parimi kontributiv i skemës, pensioni është produkt i kontributeve që paguhen, ulet subvencioni i buxhetit për kontributet dhe mbetet vetëm financimi i defiçitit duke vendosur trajtim të barabartë midis qytetarëve, ndërgjegjësim të popullatës që pensioni nuk është një dhuratë nga qeveria, por një e drejtë që buron nga kontributet e paguara ndër vite (kursimet personale).

Për të shmangur diskriminimin midis të vetëpunësuarve propozohet që të vetëpunësuarit në bujqësi kanë detyrimin të paguajnë kontributet e llogaritura mbi pagën minimale për ta, por kanë mundësinë që mund të paguajnë edhe mbi nivelin e pagës minimale në shkallë vendi (që paguajnë të vetëpunësuarit urbanë). Pra, nëse një bujk dëshiron të përfitojë një pension më të lartë ka mundësinë e pagesës me një pagë më të lartë. Njëkohësisht të drejtat e fituara deri më tani ruhen, dmth të gjitha vitet e siguruara deri në hyrjen në fuqi të këtij propozimi do të llogariten me pagën minimale në shkallë vendi.

Në projektligjin që propozohet për miratim  janë reflektuar ndryshimet ligjore që i përkasin opsionit të tretë. Ky opsion ruan sistemin, formulën e llogaritjes së përfitimeve, parimin kontributiv të skemës, rrit përgjegjësinë individuale për pensionin, garanton mbulimin me elementë të sigurimeve shoqërore, garanton drejtësinë e sistemit dhe trajtimin e barabartë të qytetarëve.

Për realizimin e këtij propozimi është e nevojshme qe pas miratimit të ligjit të nxirret edhe një VKM ku të përcaktohet paga minimale për efekt të kontributeve të personave të vetëpunësuar në bujqësi. Sistemi informatik që llogarit dhe paguan pensionet nuk ka nevojë për ndryshime apo zhvillime për të reflektuar këto ndryshime.

Në projektligjin që paraqitet për shqyrtim janë propozuar dy riformulime që lidhen me nenin nr.1 dhe nenin nr. 5/2 të ligjit nr. 7703, datë 11.5.1193 “ Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”,(i ndryshuar). Me anën e këtyre ndryshimeve, nëpërmjet plotësimit të sistemit të përgjithshëm të sigurimit shoqëror hapet mundësia për krijimin e skemave të pensioneve me kontribute të detyrueshme të përcaktuara. Skema suplementare me financim kapital dhe veprimtaria e këtyre fondeve parashikohet të normohen me ligj të veçantë.

 

Problemet e pensioneve dhe sidomos defiçitet financiare të skemave shtetërore janë një preokupacion evident në të gjitha vendet e botës, kjo ndër të tjera  edhe si rrjedhojë e ritmeve me të cilat rritet popullsia e tretë, për shkak të rritjes së jetëgjatësisë së popullatës dhe të rënieve të ritmeve të lindjeve. Këto situata kanë shtruar nevojën e gjetjes së rrugëve të përshtatshme dhe të drejta të financimit të të drejtave të fituara, reduktimin e kostove të ardhshme të këtyre sistemeve, formulimin e sistemeve të drejta që i bëjnë kontribuesit të interesuar, u sigurojnë atyre një mbrojtje më të mirë me të ardhura në pleqëri, si dhe krijojnë përgjegjësi të përbashkët të mbulimit të nevojave jetësore në pleqëri, midis shtetit dhe individit. 

 

Si konkluzion, zhvillimet demografike dhe ekonomike, problematikat aktuale dhe të së ardhmes, përshtatja konkrete e sistemit me zhvillimet e përgjithshme të tregut të punës, vendosin nevojën edhe të plotësimit të mëtejshëm të sistemit të pensioneve edhe në vendin tonë. Megjithëse në sistemin e reformuar është parashikuar ngritja e fondeve profesionale, të cilat nëpërmjet pensioneve përpara moshës ligjore mund t’u japin zgjidhje kërkesave për pensione të parakohshme, rekomandimet janë në një moment të koordinuar me zhvillimet ekonomike, dhe në marrëveshje me biznesin të zhvillohen skema pensionesh plotësuese të kapitalizuara.

 

Duke vendosur një sistem të alternuar pensionesh me dy komponentë të rëndësishëm, një sistem publik bazë të konsoliduar dhe një sistem  privat të zhvilluar, krijohen premisa, jo vetëm për përmirësimin gradual të situatës financiare të sistemit të pensioneve, por ndihmon ekonominë  e vendit, duke mobilizuar kursimet e popullatës nëpërmjet kontributeve të tyre.

Vendosja e një sistemi të detyrueshëm privat ka nevojë për studime më të plota, sidomos për kostot e biznesit, tregjet e investimeve, zhvillimin e tregjeve financiare, mbikëqyrja etj.

 

Projektligji që paraqitet për shqyrtim parashikon të sjellë një zgjidhje ligjore për problematikat e mësipërme si dhe të mundësojë disa rregullime të tjera lidhur me masën e pensionit të pensionistëve që njëkohësisht punojnë e paguajnë kontribute, por e tërheqin edhe pensionin mujor, etj.

Gjithshtu në projektligjin që paraqitet për shqyrtim janë reflektuar edhe ndryshimet në përbërjen e Këshillit Administrativ të ISSH, në përputhje me organizimin e Këshillit të Ministrave.

 

 

4.              VLERËSIMI I LIGJSHMËRISË, KUSHTETUTSHMËRISË DHE HARMONIZIMI ME LEGJISLACIONIN NË FUQI VENDAS E NDËRKOMBËTAR.

 

Ligji nr. 7703 datë 11.05.1993 “Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë” (i ndryshuar), krijoi një sistem të detyrueshëm, publik dhe me mbulim universal të sigurimeve shoqërore dhe një kolonë suplementare vullnetare, e cila momentalisht nuk paraqitet e zhvilluar me gjithë masat që janë marrë dhe kuadrin ligjor tashmë të plotësuar.

Sistemi i përgjithshëm i sigurimeve shoqërore  përbëhet nga:

1.             Një skemë sigurimesh shoqërore e detyrueshme që administrohet nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore dhe mbulon të punësuarit në shtet dhe në sektorin privat dhe të vetëpunësuarit në zonat urbane dhe rurale, me kusht që ata të kenë kontribuar për një kohë të përcaktuar në skemë.
2.             Pensionet sociale, të cilat financohen nga buxheti i shtetit dhe mbulojnë me të ardhura shtetasit shqiptarë rezidentë, mbi 70 vjeç, të cilët me kontributet e derdhura nuk arrijnë të plotësojnë periudhën minimale të sigurimit prej 15 vite dhe si pasojë nuk përfitojnë asnjë lloj pensioni.
3.             Një skemë vullnetare që përfshin ata që nuk janë më të siguruar, që kanë qenë dhe duan të vazhdojnë të jenë si edhe ata që nuk janë të mbuluar nga ligji përfshi edhe studentët e universitetit.
4.             Një skemë suplementare për funksionet e larta kushtetuese, shërbimin civil dhe ushtarakët e punësuar në ushtri, në polici dhe në shërbimin informativ. Pensionet suplementare financohen drejtëprdrejt nga buxheti i shtetit.
5.             Pensione të veçanta për ata që kanë marrë pjesë në luftë, që kanë tituj në fushën e kulturës, arteve, ekonomisë dhe politikës si edhe të përndjekurit nga regjimi totalitar. Pensionet e veçanta financohen gjithashtu drejtëprdrejt nga buxheti i shtetit.
6.             Fondet profesionale dhe fondet e pensionit vullnetar të cilat përcaktohen si një sistem suplementar me kontribute të përcaktuara, të administruara nga subjekte jo publike me eksperiencë dhe të liçensuara për të zhvilluar këtë aktivitet.

 

Ligji i sigurimeve shoqërore u jep mbrojtje të punësuarve edhe në rastin e sëmundjeve, papunësisë, aksidenteve në punë dhe në rastin e barrëlindjes.

Aktualisht për sigurimet shoqërore të detyrueshme norma e kontributit është 24.5%, nga kjo 21.6% paguhen për degën e pensioneve ndërkohë që janë përcaktuar kontribute suplementare të detyrueshme në masën 5% të pagës, për skemat e përfitimeve suplementare të ushtarakëve, policisë së shtetit e shërbimeve speciale, si dhe per pensionet e parakohshme të ish punonjësve të nëntokës dhe punonjësve të industrisë së naftës dhe gazit. Edhe këto skema të veçanta përfitimesh  administrohen nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore.

Skema publike e pensioneve ofron tre lloje pensionesh: pensionin e pleqërisë, të invaliditetit dhe atë familjar. Për të fituar të drejtën e një pensioni pleqërie, individi duhet të kontribuojë për një periudhë sigurimi të përcaktuar jo më pak se 15 vjet dhe mund të marrë pension kur mbush moshën 65 vjeç për burrat dhe 60 vjeç e më lart për gratë, të cilat në vitin 2032 do të arrijnë moshën 65 vjet. Nga ky rregull bëjnë përjashtim punonjësit e nëntokës dhe nënat me shumë fëmijë, të cilat dalin në pension në moshën 50 vjeç. Gjithashtu një kategori e veçantë e punonjësve që kanë punuar mbi 20 vite në industrinë e naftës, mund të marrin pension të parakohshëm në moshën 60 vjeç.

Sistemi i Sigurimeve Shoqërore i vendosur në vitin 1993 trashëgoi nga e kaluara dy skema të veçanta pensionesh, njëra për individët e punësuar në ndërmarrjet shtetërore dhe tjetra për punonjësit e ish-kooperativave bujqësore. Edhe aktualisht, për shkak të pensioneve me periudha sigurimi përpara vitit 1993 si dhe të zbatimit deri në vitin 2014 të paragrafit  4 të nenit 96  të ligjit nr. 7703 dhe jep pensione vazhdojmë të kemi të ndara qartësisht dy skema të pensioneve “ Qytet-Fshat ”. Pas datës 1.1.2015 formula e përllogaritjes së pensioneve për të dy skemat u unifikua, megjithatë, vazhdohet të ketë dallime të ndjeshme në pjesëmarrjen e fermerëve në skemën e sigurimeve, detyrimin për të paguar kontribute, subvencionet për kontribute etj. Politikat e ndjekura edhe në periudhën 2015-2018, me qëllim nxitjen e pjesëmarrjes së fermerëve në sistemin e sigurimeve, i kanë mbajtur kontributet më të ulëta krahasuar me kontributet e personave që zhvillojnë aktivitet jo bujqësor. Por pavarësisht këtyre kushteve shumë favorizuese për banorët e zonave rurale, pjesëmarrja e tyre në skemën e pensioneve mbetet shumë e kufizuar.

Gjithsesi, reforma e ndërmarrë në vitin 2014 dhe e zbatuar në tre vitet e fundit , e koordinuar edhe me masat e ndërmarra nga Qeveria për formalizimin e ekonomisë ka evidentuar mjaft ecuri pozitive që reflektojnë plotësimin e qëllimit të saj. Domosdoshmëria për reformimin e sistemit, në mënyrë të përmbledhur, lidhej me tre grupe problematikash, që kërkonin zgjidhje:

 

• Rritja e kostove të sistemit, veçanërisht e kostove fiskale dhe kërkesa e lartë për financime nga buxheti;
• Padrejtësia e sistemit ekzistues lidhur me të drejtat individuale, që ndër të tjera çonte në demotivim për të paguar kontributet dhe,
• Mbulimi i ulët i sistemit (pjesëmarrje e ulët në vitet 1993-2014) që çon në mungesë të mbrojtjes sociale për të moshuarit në të ardhmen.

 

Strategjia e re e sigurimeve shoqërore e miratuar në Kuvend në vitin 2014 u fokusua në disa drejtime kryesore:

1.        Respektimi i të drejtave të fituara si për përfitimet e njohura ashtu edhe lidhur me periudhat kontributive të evidentuara para apo pas vitit 1993, duke i zhvilluar dhe duke i bërë ato më të drejta, bazuar në masën e kontributeve të paguara.
2.       Krijimi i një mbrojtjeje sociale më të plotë për të gjitha kategoritë e popullsisë, duke realizuar një koordinim të mirë të sistemit kontributiv me atë asistencial, por pa dekurajuar sistemin kontributiv.
3.         Garantimi i përfitimeve për të gjithë, por në proporcion me kontributet e dhëna, si dhe të formulimi dhe zbatimi i metodave bashkëkohore të indeksimit të pensioneve, duke shmangur problematikat apo emergjencat  që krijohen në momente politike të caktuara;
4.        Realizimi i përmirësimit gradual të qëndrueshmërisë financiare të sistemit, garantimi i përfitimeve të mbajtura në nivele të pranueshme dhe të merituara, bazuar në kontributet e dhëna.
5.        Zbatimi i detyrimeve të vendit, të përcaktuara në konventat e pranuara në fushën e punës dhe sigurimit social, duke zbatuar një sistem të sigurimeve shoqërore juridikisht dhe teknikisht të harmonizuar me dispozitat e Kodit Europian të Sigurimeve Shoqërore;

 

Ndër arritjet e strategjisë të vitit 2014 evidentohen:

 

Rimodelimi në disa aspekte themelore i sistemit ekzistues të sigurimeve shoqërore, i kombinuar me sistemin e mbrojtjes sociale, ku sigurimi shoqëror i njerëzve varet nga pagesa e kontributeve dhe masa e përfitimit nga masa e kontributeve të paguara. Në këtë kontekst:

Është  rikonceptuar  formula e re e llogaritjes së pensionit, e përbashkët si për skemën e qytetit dhe të fshatit, që aplikohet për personat që kanë 15 vite e më shumë histori kontributesh duke abroguar dy tavanet shtresuese të masës individuale të pensionit, në funksion të rishpërndarjes të drejtë të të ardhurave, bazuar në kontributet e paguara. Nëpërmjet ripërcaktimit të shumës bazë në masën e pensionit individual, thellohet  dhe stimulohet në vazhdim parimi kontributiv. Zbatimi i formulës vendos pensione mujore të lidhura drejtpërdrejt me kontributet e derdhura dhe krijon premisa për mbajtjen në nivele të pranuara të raportit të zëvendësimit pension/pagë dhe të koeficientit të kthimit, i cili nga 1 me 0,57 deri në 1 me 1 që ishte për kontributet e derdhura  nga paga maksimale deri në nivelin e pagës mesatare duke gradualizuar “një periudhë tranzicioni” përafërsisht në raportet 1 : 1, si dhe një raport zëvendësimi pension/për pagën neto  me rreth 61%, që konsiderohet i pranueshëm.

Reforma institucionalizon indeksimin e përfitimeve bazuar vetëm në rritjen vjetore të indeksit të çmimeve. Në harkun e tre viteve pensionet janë indeksuar me një koefiçient akumulativ prej 6,72%. Si pasojë e indeksimit efektet financiare në buxhetet familjare në vitin 2017 janë rritur me rreth 6,083 milionë lekë, ndërsa në total përfshirë rritjen e numrit të përfituesve dhe të pensionit mesatar, në vitin 2017 nga fondi i sigurimeve shoqërore janë transferuar në buxhetet familjare  17. 301 milionë lekë.

 

Qëndrueshmëria fiskale e sistemit - një çështje madhore. Reforma institucionalizon rritjen graduale të moshës së pensionit për gratë dhe pas barazimit  në 65 vjeç, një rritje graduale të moshës së pensionit, pas vitit 2032 deri në 67 vjeç. Krahas reduktimit të shpenzimeve nëpërmjet opsionit të rritjes së moshës së pensionit, përmirësimit të ndjeshëm të qëndrueshmërisë i kontribuon thellimi i parimit kontributiv të skemës, zhvillimet ekonomike dhe masat për përmirësimin e administrimit të kontributeve.

 

Ecuria e disa treguesve të sistemit në harkun e 3 viteve 2015 – 2017 evidenton një sërë përmirësimesh dhe zhvillimet në nivelet dhe tendencat e përcaktuara edhe në dokumentin e politikave të pensioneve 2014.

 

Numri i kontribuesve:

 

Në vitin 2017 evidentohen 191.216 kontribues më shumë se në vitin 2013, i cili merret si vit bazë për parashikimet aktuariale, me një tendencë të dukshme drejt rritjes, pasi numri i kontribuesve në fund të vitit 2017 evidentohet të jetë 763.997 persona.

 

Në harkun e tre viteve 2015 - 2017 numri i kontribuesve në skemën e sigurimeve shoqërore është rritur me mbi 97.800 mijë persona, ndërkohë që numri i përfituesve është rritur me 35.700 persona. Kjo ka sjellë si pasojë përmirësimin e cilësisë të raportit kontribues/përfitues, që është një nga raportet më të rëndësishme të qëndrueshmërisë së sistemit.

 

Ndërsa në vitin 2013 raporti kontribues – pensionist në pension pleqërie ishte 1.25 : 1, në vitin 2017 ai arriti në 1.51 : 1, duke shprehur një rritje cilësore dhe për një kohë të shkurtër, dhe me tendencë të qartë drejt përmirësimit.

Raporti kontribues/pensione për moshë madhore, evidentohet në grafikun më poshtë:

 

Në vitin 2017, shkalla e mbulimit të popullsisë në moshë pune nga sistemi me elementë të sigurimit shoqëror arriti në 39.7% kundrejt 29,4% që ishte në vitin 2013.

 

Gjithashtu, mjaft i përmirësuar rezulton edhe raporti midis kontribuesve dhe forcave të punës, dhe kjo jo për shkak të uljes së numrit të këtyre të fundit. Në vitin 2017 raporti i kontribuesve ndaj forcave të punës rezulton të jetë 62,3%,  kundrejt 52.9% që ishte në vitin 2013. ( tabela në vazhdim).

 

Në qytet, si raporti i kontribuesve ndaj forcave të punës, ashtu edhe raporti i kontribuesve ndaj personave të punësuar, është mjaft i përmirësuar, ndonëse ende evidentohet fenomeni i evazionit, sidomos në rastin e punësimeve sezonale apo të përkohshme, si dhe në biznesin e vogël.   Një tregues mjaft cilësor që evidenton efektet e reformës së pensioneve, lidhjen e drejtpërdrejtë midis masës së pensionit dhe kontributit, si dhe masat e marra për reduktimin e evazionit të kontributeve, është edhe ritmi i rritjes së të ardhurave  nga viti në vit. Në vitin 2017, kundrejt vitit 2013, të ardhurat nga kontributet janë rritur me 43.1% ose  22.166 milionë lekë më shumë. Ky tregues evidenton rritje të ndjeshme edhe ndaj PBB. Në vitin 2013 të ardhurat nga kontributet arritën në 3.8% të PBB, ndërsa në vitin 2017 ato rezultojnë të jenë në nivelin e 4.7% të PBB, ndërkohë që vetë PBB evidentohet të ketë një rritje me rreth 15% ndaj vitit 2013. 

 

Në vitin 2017, krahasuar me vitin 2013, shpenzimet për sistemin e sigurimeve shoqërore janë rritur me 23,4 miliardë lekë, ose 24.5%. Ndërkohë shpenzimet për skemën e pensioneve janë rritur me 25,8% ose me 19.893 milionë lekë.

 

Veç kësaj, në harkun e tre viteve, përfitimet mesatare individuale vjetore janë rritur me 18.200 lekë për person ose 14.900 milionë lekë, e barabartë me rreth 0.95 % të PBB.

 

Rikonceptimi i formulës së pensionit, si dhe indeksimi i pensioneve individuale kanë sjellë si pasojë ndryshime në masën mujore të pensionit dhe në veçanti në masën e pensionit mesatar e maksimal, të cilat janë në tabelat dhe grafikët e mëposhtëm:

 

Një tregues mjaft i rëndësishëm ështe defiçiti i skemës së pensioneve si në total, por veçanërisht si përqindje e PBB.

               

Defiçiti i skemës së pensioneve të qytetit në harkun e tre viteve ka një ulje me 0.16 % ose me mbi 900 milionë lekë. Nëse për efekt të gjykimit të tendencës në vitin 2017 do të zbresim edhe efektet e bashkimit në pension të kompensimeve për rreth 107 mijë pensionistë, atëherë rezulton që përmirësimi i defiçitit të kësaj skeme të jetë i dukshëm, duke arritur në rreth 1% të PBB.

 

Strategjia e sigurimeve shoqërore e vitit 2014, i kushtoi një rëndësi të veçantë, edhe dy problematikave, mjaft të rëndësishme si aktualisht ashtu edhe për të ardhmen, siç janë sistemi i pensioneve të personave të vetëpunësuar në bujqësi dhe funksionimi i zhvillimit të sistemit të përgjithshëm të sigurimeve shoqërore me peshë të balancuar të pensioneve publike me skemat e pensioneve jo publike.

 

Strategjia e vitit 2014 në lidhje me skemën e sigurimeve shoqërore në fshat, arriti të ndërtojë një formulë të përbashkët përllogaritjeje të pensioneve, si për periudhat e sigurimit në qytet ashtu edhe për fshatin, u përcaktua një pagë referuese për vlerësimin e periudhave të sigurimit në ish kooperativat bujqësore si dhe një strategji për reduktimin në harkun e 4 viteve të subvecioneve kontributive. Në dy vitet e fundit vihet re një reduktim i vogël i defiçitit të kësaj skeme ndaj PBB megjithatë përmirësimet janë të pa rëndësishme dhe nuk kanë plotësuar pritshmëritë e strategjisë së miratuar duke shtruar nevojën e hartimit të një strategjie të re.

 

Gjithashtu reforma e vitit 2014 u fokusua edhe në rolin që do të kenë kursimet pensionale në sistemin e reformuar të pensioneve dhe pesha e këtyre skemave në sistemin e përgjithshëm të sigurimit social përcaktohet nga mënyra e përzgjedhjes së skemës bazë. Përzgjedhja e opsionit të reformimit të skemës PAYG, natyrshëm përcaktoi se pesha dhe roli i skemave të kursimeve pensionale nuk mund të jetë shumë e gjerë dhe dominuese dhe parimisht mbetet të jetë plotësuese. Plotësimi i sistemit parashikonte një zhvillim më të shpejtë të skemave profesionale dhe skemave vullnetare gjë e cila nuk evidentohet.

Ka përpjekje për zgjerimin e pjesëmarrjes në këto skema, por  zhvillimet janë të ngadalta dhe nuk krijojnë akses për rritjen e nivelit të të ardhurave të kontribuesve në pleqëri, duke shtuar me sigurime vullnetare  të ardhurat nga skema publike, gjithashtu zhvillimet aktuale të atyre fondeve nuk sjellin garanci për zbutjen e barrës buxhetore për mbrojtjen sociale të personave të moshuar. Si aktualisht edhe në të ardhmen individët nuk po ndajnë përgjegjësitë midis vetes dhe shtetit për mbështetjen me të ardhura në pleqëri. Zhvillimi i këtyre skemave natyrisht bëhet mjaft i nevojshëm kur kemi parasysh ritmet e emigrimit të shqiptarëve si dhe rritjen e peshës specifike të popullsisë në pension ndaj asaj në moshë pune. Edhe në këtë fushë, çështjet per reformim mbeten të hapura.

 

Përfundimisht, pas tre vitesh të zbatimit të një skeme të reformuar, evidentohet nevoja e një strategjie të re për sigurimet shoqërore në sektorin bujqësor të ekonomisë, si dhe për zhvillimin e fondeve të pensioneve me kontribute të përcaktuara. Për më tepër, aktualisht evidentohen kërkesa të “forta” për përfitime të parakohshme apo suplementare nga punonjësit e nëntokës, naftëtarët, metalurgjia, policia e shtetit, e deri tek profesionistët e operas, baletit etj.

 

Ndërkohë, mbështetur në praktikën ndërkombëtare, Komisioni Evropian në vitin 2012 ka publikuar një “ Libër të Bardhë” me tematikën “për pensione të përshtatshme, të sigurta dhe të qëndrueshme”. Ky dokument fokusohet në çështjet se si BE-ja dhe Shtetet Anëtare mund të punojnë për të trajtuar sfidat kryesore me të cilat përballen sistemet e pensioneve. Platforma e evidentuar në atë libër, paraqet një sërë iniciativash si: për të ndihmuar në krijimin e kushteve të duhura, në mënyrë që ata që janë në gjendje, të mund ta vazhdojnë punën–drejt një ekuilibri më të mirë midis kohës në punë dhe kohës në pension; bashkëpunimin institucional të shteteve, me qëllim që njerëzve që lëvizin nga një vend në një tjetër t’u sigurohet vazhdimësia e të drejtave të tyre për pension; ndihmesën që njerëzit të kursejnë më shumë për pensionet e tyre, si dhe për t’i siguruar ata se premtimet për pensione mbahen dhe se njerëzit marrin atë që presin. “Libri i Bardhë” rekomandon në veçanti, që:

• Të zhvillohen skema pensionesh private plotësuese, duke inkurajuar partnerët socialë të zhvillojnë skema të tilla dhe duke inkurajuar Shtetet Anëtare të optimizojnë taksat dhe stimujt e tjerë;
• Të rrisin sigurinë e skemave suplementare të pensioneve, ndër të tjera edhe përmes rishikimit të direktivës për Institucionet e Pensioneve Profesionale dhe informacionit më të mirë për konsumatorët;
• Të inkurajohen Vendet Anëtare që të promovojnë vazhdim të mëtejshëm të punës, duke lidhur moshën e pensionit me jetëgjatësinë, duke kufizuar mundësinë për dalje në pension të parakohshëm dhe duke mbyllur hendekun e pensioneve midis burrave dhe grave;
• Të vazhdojnë të monitorojnë përshtatshmërinë, qëndrueshmërinë dhe sigurinë e pensioneve dhe të mbështetin reformat e pensioneve në Shtetet Anëtare.

 

Konferenca e përbashkët e shkurtit 2014,  e Komisionit Evropian dhe Bankës Botërore me rastin e prezantimit të raportit të Bankës Botërore për pensionet "Piramida përmbysëse", bën të qartë se sistemet e pensioneve në rajon janë të detyruara të pësojnë ndryshime të thella, në mënyrë që të përballen me sfidat e mëdha demografike.

 

 

5.                 PËRMBLEDHJE SHPJEGUESE E PËRMBAJTJES SË PROJEKTAKTIT.

 

Ndryshimet që propozohen lidhur me nenin nr.72, të ligjit nr.7703, datë 1.5.1993 “ Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë”(i ndryshuar), kanë për qëllim harmonizimin e përcaktimeve në dispozitat e ligjit nr.7703, datë 1.5.1993 “Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë” për përbërjen e Këshillit Administrativ të ISSH dhe vartësinë e këtij institucioni me organizimin aktual të Këshillit të Ministrave, të ministrive dhe të vartësisë së institucioneve.

 

Deri më sot, bazuar në nenin nr.72, të ligjit nr. 7703, datë 1.5.1993 “ Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë” (i ndryshuar), Këshilli Administrativ i ISSH-së është i përcaktuar të jetë tre palësh, me 12 anëtarë, me përfaqësues të Këshillit të Ministrave, të punëmarrësve dhe të punëdhënësve. Këshilli i Ministrave përfaqësohet me 6 anëtarë që përcaktohen nga ministritë dhe institucionet që kanë lidhje të drejtpërdrejtë me aktivitetin e Institutit të Sigurimeve Shoqërore si dhe nga institucione që bashkëveprojnë me të në fusha të ndryshme. Deri tani në përbërje të Këshillit Administrativ janë përfaqësues të 4 ministrive, si Ministria e Financave, Ministria e Çështjeve Sociale dhe Rinisë, Ministria e Drejtësisë, Ministria e Ekonomisë, Instituti i Sigurimit të Kujdesit Shëndetësor dhe Instituti i Statistikave.

 

Nisur nga përbërja e Këshillit të Ministrave, miratuar me Dekretin nr.10604, datë 10.09.2017 “Për emërimin e Këshillit të Ministrave” si dhe në parimet e organizimit dhe drejtimit të sigurimeve shoqërore, të përcaktuara në dispozitat e ligjit nr. 7703, datë 1.5.1993 “Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, në projektligjin që paraqitet për shqyrtim parashikohet që edhe në periudhën në vazhdim, Këshilli Administrativ të ketë në përbërje 12 anëtarë, nga të cilët 6 përfaqësues të Këshillit të Ministrave dhe institucioneve qendrore shtetërore, 3 përfaqësues të punëdhënësve dhe tre përfaqësues të punëmarrësve të cilët edhe në periudhën në vazhdim do të mbeten të pandryshuar.

 

Sa i përket përfaqësimit të Këshillit të Ministrave dhe me qëllim që të mos jetë e nevojshme të bëhen ndryshime në dispozitat e  legjislacionit të sigurimeve shoqërore, edhe nëse do të ketë ndryshime në organizimin dhe përbërjen e Këshillit të Ministrave vitet e ardhëshme, në këtë projektligj përcaktohet se Këshilli Administrativ do të ketë në përbërje  përfaqësuesin  e ministrisë përgjegjëse për çështjet e Sigurimeve Shoqërore, katër përfaqësues të tjerë nga ministritë apo institucionet qendrore që kanë lidhje me ekonominë e shëndetësinë, si edhe përfaqësuesi i Institutit të Statistikave, i cili është institucioni që ndër të tjera bashkëvepron për përcaktimin e ndryshimit të indeksit të  çmimeve të pensionistëve, i cili është një nga elementët më të rëndësishëm të politikave vjetore të pensioneve dhe një element me një efekt financiar vjetor dhe afatgjatë mjaft të konsiderueshëm.

 

Duke qenë se Instituti i Sigurimeve Shoqërore ndër të tjera është edhe një institucion i mirëfilltë financiar dhe që ka marrëdhënie të përditëshme me ministrinë që mbulon çështjet financiare, në këtë projektligj është parashikuar përfaqësimi i detyrueshëm i kësaj ministrie në Këshillin Administrativ.

Në projektligj, si edhe më parë është përcaktuar që përfaqësuesit sipas ministrive apo institucioneve përcaktohen dhe miratohen nga Këshilli i Ministrave.

Gjithashtu në këtë projektligj përcaktohet që emërimi i punonjësve të ISSH në shkallë vendi të bëhet nga Drejtori i Përgjithshëm sipas rregullave të miratuara nga Këshilli Administrativ.

 

 Në këtë projektligj parashikohet që nëpërmjet një shtese në nenin  87 të ligjit nr. 7703, datë 1.5.1993 “ Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë”,(të ndryshuar), ku përcaktohen institucionet që realizojnë pagesat e përfitimeve nga sistemi i sigurimeve të jepet e drejta që organet e sigurimeve shoqërore të nxjerrin titull ekzekutiv për të bërë të mundur kthimin në llogaritë e Sigurimeve shoqërore të kësteve mujore të pensioneve që janë gjeneruar dhe kaluar padrejtësisht në llogarinë bankare të pensionistit.

Në vitet e fundit dhe në vazhdim po shtohet ndjeshëm numri i pensionistëve që kanë çelur një llogari bankare për tërheqjen e pensionit mujor. Për më tepër fluksi i kërkesave është nga pensionistët që janë rezidentë jashtë shtetit. Bazuar në legjislacionin e sigurimeve shoqërore, ISSH gjeneron dhe xhiron pensionin mujor në llogarinë bankare dhe në degën e bankës që ka zgjedhur vetë pensionisti, për çdo muaj, për një afat gjashtë mujor dhe e vazhdon gjenerimin e pagesave pas një konfirmimi të rregullshmërisë së pagesave dhe përfitimeve që lëshohet nga pensionisti. 

Nga praktika e përditëshme e këtyre marrëdhënieve na kanë rezultuar mjaft raste sidomos për rezidentët jashtë shtetit, kur pensionistët kanë ndërruar jetë dhe ç’rregjistrimi i tyre në regjistrin e gjendjes civile është bërë me vonesë dhe si pasojë, pensioni i është kredituar në llogari një pensionisti që ka ndërruar jetë. Natyrisht që kreditimi  i pensionit ka limitin deri në gjashtë muaj. Në shumicën e rasteve, këstet e gjeneruara për pagesë, për llogari të pensionistit, nuk janë tërhequr dhe kanë mbetur në llogarinë bankare, janë bllokuar për t’u bërë të papagueshme, por nuk mund të kthehen në llogaritë e fondit me kërkesë zyrtare të organeve të Sigurimeve Shoqërore. Në këto raste, nisur nga statusi ligjor i llogarive bankare individuale, për kthimin e shumave, bankat kërkojnë një vendim gjykate. Në këtë projektligj parashikohet që vetëm për rastet e kreditimit të kësteve të pensionit në llogarinë e pensionistit, për periudha mbasi ai ka ndërruar jetë, organet e sigurimeve shoqërore të nxjerrin një titull ekzekutiv i cili do të zbatohet nga bankat.

Në projektligjin që paraqitet për shqyrtim, ndër të tjera është parashikuar edhe vendosja e një mbi pensioni për të gjithë pensionistët që ndërkohë që marrin këstet mujore të pensionit të pleqërisë, edhe punojnë dhe paguajnë kontribute. Në nenin 57 të ligjit 7703, në pjesën e dispozitave të përgjithshme është përcaktuar se këstet mujore të përfitimit ndërpritet kur personi përfitues zhvillon veprimtari ekonomike si i punësuar apo vetëpunësuar. Ndërkohë duke pasur parasysh se pensioni mujor sidomos pensioni minimal është në kushtet e mjaftueshmërisë të plotësimit të kërkesave  jetësore, me një dispozitë të veçantë, është miratuar lejimi i tërheqjes së pensionit të pleqërisë kur personi është i punësuar apo vetëpunësuar me kusht që ai të paguajë kontribute.  Deri më sot, kontributet e paguara nuk kanë rivlerësuar masën e pensionit të përfituesit, por kanë shkuar si solidaritet, ndërkohë që gjithmonë ka pasur kërkesa që nëse  kontributet e derdhura nuk shkojnë në rritjen e masës së pensionit, atëherë kjo kategori të përjashtohet nga derdhja e kontributit.

Duke analizuar këto propozime, por edhe duke vlerësuar se çdo përjashtim nga pagesa e kontributeve mund të krijojë probleme në tregun e punës dhe në administrimin fiskal, me projektin që paraqitet për shqyrtim vendoset që për çdo vit që pensionisti që punon të marrë një shtesë mbi pension e caktuar  prej 2.4 % në vit.

Së fundi, në këtë projektligj parashikohet që në mënyrë graduale, ISSH të përqëndrojë llogaritjet dhe caktimin e pensioneve në një njësi qëndrore, duke reduktuar gradualisht veprimtarinë e drejtorive rajonale. Kjo është një eksperiencë që zbatohet në të gjithë vendet e BE e më gjerë dhe tashmë edhe në Shqipëri, pas grumbullimit të materialit arkivor, janë krijuar mundësitë për ndërmarrjen e masave të tilla. Caktimi dhe llogaritja e pensioneve në një qendër të vetme ka disa avantazhe në  administrim, cilësi, kontrollin e afateve si dhe zbatimin unik të ligjit.

 

6.              VLERËSIMI I SHKALLËS SË PËRAFRIMIT ME ACQUIS COMMUNAUTAIRE (PËR PROJEKTAKET NORMATIVE

 

Ky akt nuk synon përafrimin me acquis communautaire.

 

7.           INSTITUCIONET DHE ORGANET QË NGARKOHEN PËR ZBATIMIN E AKTIT

 

Instituti i Sigurimeve Shoqërore është institucioni i cili ngarkohet për zbatimin e këtij projektvendimi.

 

8.        RAPORTI I VLERËSIMIT TË TË ARDHURAVE DHE SHPENZIMEVE BUXHETORE

 

Efektet financiare të zbatimit të këtij vendimi janë pjesë e buxhetit  të pensioneve, që parashikohen çdo vit dhe miratohen në buxhetin vjetor të Sigurimeve Shoqërore.

 

RAPORTI I VLERËSIMIT TË NDIKIMIT
EMËRTIMI I PROPOZIMIT TË POLITIKËS	Për disa ndryshime në ligjin nr. 7703, datë 11.5.1993, "Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë"
MINISTRIA UDHËHEQËSE	Ministria e Financave dhe Ekonomisë
FAZA E POLITIKËS/VLERËSIMIT TË NDIKIMIT	Konsultim
BURIMI I PROPOZIMIT TË POLITIKËS	I brendshëm
DIREKTIVË/RREGULLORE E BE-së	Jo e zbatueshme
PUBLIKIMET DHE STRATEGJITË E LIDHURA	Strategjia e Sigurimeve Shoqërore
DATA E KONSULTIMIT PUBLIK	08 Tetor 2018
DATA E VLERËSIMIT TË NDIKIMIT	18.04.2018
A E KA SHQYRTUAR KRYEMINISTRIA VLERËSIMIN E NDIKIMIT? NËSE PO, JEPNI DATËN E SHQYRTIMIT	Jo
NUMRI I VLERËSIMIT TË NDIKIMIT	2018-MFE-03
TE DHËNA KONTAKTI (EMRI, E-MAIL, NUMRI I TELEFONIT TË PERSONIT TË KONTAKTIT)	Hava Delibashi hava.delibashi@financa.gov.al 0684381875
PJESA 1: PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE  (Maksimumi 2 faqe)
PËRKUFIZIMI I PROBLEMIT   Cili është problemi në shqyrtim dhe cilat janë shkaqet e tij? Pse është e nevojshme ndërhyrja qeverisë?   Sistemi i Sigurimeve Shoqërore i vendosur në vitin 1993 trashëgoi nga e kaluara dy skema të veçanta pensionesh, njëra për individët e punësuar në ndërmarrjet shtetërore dhe tjetra për punonjësit e ish-kooperativave bujqësore. Edhe aktualisht, për shkak të pensioneve me periudha sigurimi përpara vitit 1993 si dhe të zbatimit deri në vitin 2014 të paragrafit 4 të nenit 96 të ligjit nr. 7703 dhe jep pensione vazhdojmë të kemi të ndara qartësisht dy skema të pensioneve “Qytet-Fshat”. Pas datës 1.1.2015 formula e përllogaritjes së pensioneve për të dy skemat u unifikua, megjithatë vazhdohet të ketë dallime të ndjeshme në pjesëmarrjen e fermerëve në skemën e sigurimeve, detyrimin për të paguar kontribute, subvencionet për kontribute etj. Politikat e ndjekura edhe në periudhën 2015-2018, me qëllim nxitjen e pjesëmarrjes së fermerëve në sistemin e sigurimeve, i kanë mbajtur kontributet më të ulëta krahasuar me kontributet e personave që zhvillojnë aktivitet jo bujqësor. Por pavarësisht këtyre kushteve shumë favorizuese për banorët e zonave rurale, pjesëmarrja e tyre në skemën e pensioneve mbetet shumë e kufizuar.   Për realizimin e këtij propozimi është e nevojshme që pas miratimit të ligjit të nxirret edhe një VKM ku të përcaktohet paga minimale për efekt të kontributeve të personave të vetëpunësuar në bujqësi. Sistemi informatik që llogarit dhe paguan pensionet nuk ka nevojë për ndryshime apo zhvillime për të reflektuar këto ndryshime.   Deri më sot, bazuar në nenin nr.72, të ligjit nr. 7703, datë 1.5.1993 “ Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë” (i ndryshuar), Këshilli Administrativ i ISSH-së është i përcaktuar të jetë tre palësh, me 12 anëtarë, me përfaqësues të Këshillit të Ministrave, të punëmarrësve dhe të punëdhënësve. Këshilli i Ministrave përfaqësohet me 6 anëtarë që përcaktohen nga ministritë dhe institucionet që kanë lidhje të drejtpërdrejtë me aktivitetin e Institutit të Sigurimeve Shoqërore si dhe nga institucione që bashkëveprojnë me të në fusha të ndryshme. Deri tani në përbërje të Këshillit Administrativ janë përfaqësues të 4 ministrive, si Ministria e Financave, Ministria e Çështjeve Sociale dhe Rinisë, Ministria e Drejtësisë, Ministria e Ekonomisë, Instituti i Sigurimit të Kujdesit Shëndetësor dhe Instituti i Statistikave.
OBJEKTIVAT   Cilat janë objektivat dhe efektet e synuara të propozimit?   Me anën e këtyre ndryshimeve, nëpërmjet plotësimit të sistemit të përgjithshëm të sigurimit shoqëror hapet mundësia për krijimin e skemave të pensioneve me kontribute të detyrueshme të përcaktuara. Skema suplementare me financim kapital dhe veprimtaria e këtyre fondeve parashikohet të normohen me ligj të veçantë të fshatit.   Sa i përket përfaqësimit të Këshillit të Ministrave dhe me qëllim që të mos jetë e nevojshme të bëhen ndryshime në dispozitat e  legjislacionit të sigurimeve shoqërore, edhe nëse do të ketë ndryshime në organizimin dhe përbërjen e Këshillit të Ministrave vitet e ardhëshme, në këtë projektligj përcaktohet se Këshilli Administrativ do të ketë në përbërje  përfaqësuesin  e ministrisë përgjegjëse për çështjet e Sigurimeve Shoqërore, katër përfaqësues të tjerë nga ministritë apo institucionet qendrore që kanë lidhje me ekonominë e shëndetësinë, si edhe përfaqësuesi i Institutit të Statistikave, i cili është institucioni që ndër të tjera bashkëvepron për përcaktimin e ndryshimit të indeksit të çmimeve të pensionistëve, i cili është një nga elementët më të rëndësishëm të politikave vjetore të pensioneve dhe një element me një efekt financiar vjetor dhe afatgjatë mjaft të konsiderueshëm.   Në këtë projektligj parashikohet që në mënyrë graduale, ISSH të përqëndrojë llogaritjet dhe caktimin e pensioneve në një njësi qendrore, duke reduktuar gradualisht veprimtarinë e drejtorive rajonale
OPSIONET E POLITIKAVE Cilat janë opsionet kryesore të politikave, duke përfshirë mënyrat ndaj rregullimit? Duhet të bëni krahasimin e avantazheve/përfitimeve kryesore dhe të dizavantazheve/kostove të opsioneve të mundshme. Duhet të përcaktoni detajet në lidhje me opsionin e preferuar.   Opsionet e diskutuara janë:          Lënia e situatës siç është aktualisht, pra një pjesë e paguan bujku dhe pjesën tjetër e paguan shteti. Kjo do të sillte një financim të madh nga buxheti, nuk është e drejtë krahasuar me kategoritë e tjera të kontribuesve, krijon “privilegje” të pajustifikueshme dhe prish parimin kryesor të skemës atë kontributiv. Situata pas dates 1.1.2019, nuk mund te lihet siç eshte aktualisht sepse duke filluar nga data 1.1.2019, sipas dispozitave te ligjit 7703 te ndryshuar ( neni 90, pika2),  kontributet e personave te vetpunesuar ne bujqesi do te barazohen me kontributin minimal ne qytet, Kjo do te thote qe afersisht kontributet e fshatit te rriten me rreth 40 %. Nje gje e tille sjell riskun e abandonimit te skemes dhe uljen drastike te mbulimit te popullsise se fshatit me elemente te sigurimit shoqeror.     1) Rritja e masës së kontributit në masën e të vetëpunësuarve urbanë, gjë që do të sillte reduktim të ndjeshëm të pjesëmarrjes. Ulja e pjesëmarrjes do të ulte ndjeshëm mbulimin e popullsisë me elementë të sigurimeve shoqërore që nuk është shumë e pranuar nga pikëpamja sociale. Kjo do të sillte në të ardhmen jo shumë të largët rritjen e shpenzimeve për pensionet sociale që financohen nga shteti.          Ngrirja e masës së kontributit sa është aktualisht, caktimi i një page minimale për bujqit që i përgjigjet kësaj mase kontributi dhe ruajtja e të gjitha kritereve dhe parametrave të formulës që është në fuqi. Duke vepruar në këtë mënyrë nuk deformohet parimi kontributiv i skemës, pensioni është produkt i kontributeve që paguhen, ulet subvencioni i buxhetit për kontributet dhe mbetet vetëm financimi i deficitit duke vendosur trajtim të barabartë midis qytetarëve, ndërgjegjësim të popullatës që pensioni nuk është një dhuratë nga qeveria, por një e drejtë që buron nga kontributet e paguara ndër vite (kursimet personale).
ANALIZA E NDIKIMEVE Cilat janë ndikimet e opsionit të preferuar? Kjo duhet të përfshijë ndikimet me vlerë monetare të përcaktuar dhe ndikimet pa vlerë monetare të përcaktuar mbi buxhetin dhe bizneset.   oOpsioni i dytë ruan sistemin, formulën e llogaritjes së përfitimeve, parimin kontributiv të skemës, rrit përgjegjësinë individuale për pensionin, garanton mbulimin me elementë të sigurimeve shoqërore, garanton drejtësinë e sistemit dhe trajtimin e barabartë të qytetarëve. Për realizimin e këtij propozimi është e nevojshme qe pas miratimit të ligjit të nxirret edhe një VKM ku të përcaktohet paga minimale për efekt të kontributeve të personave të vetëpunësuar në bujqësi. Sistemi informatik që llogarit dhe paguan pensionet nuk ka nevojë për ndryshime apo zhvillime për të reflektuar këto ndryshime.
ARSYETIMI I OPSIONIT TË PREFERUAR Shpjegoni arsyet për zgjedhjen e opsionit të preferuar. Ju lutemi jepni nëse është e mundur koston dhe përfitimin me vlerë të përcaktuar monetare.   Në projektligjin që propozohet për miratim  janë reflektuar ndryshimet ligjore që i përkasin opsionit të dytë. Ky opsion ruan sistemin, formulën e llogaritjes së përfitimeve, parimin kontributiv të skemës, rrit përgjegjësinë individuale për pensionin, garanton mbulimin me elementë të sigurimeve shoqërore, garanton drejtësinë e sistemit dhe trajtimin e barabartë të qytetarëve. Për realizimin e këtij propozimi është e nevojshme qe pas miratimit të ligjit të nxirret edhe një VKM ku të përcaktohet paga minimale për efekt të kontributeve të personave të vetëpunësuar në bujqësi. Sistemi informatik që llogarit dhe paguan pensionet nuk ka nevojë për ndryshime apo zhvillime për të reflektuar këto ndryshime.   Kostoja e përllogaritur në total e opsionit të preferuar mbi buxhetin e shtetit gjatë periudhës 3-vjeçare menjëherë pas miratimit të ligjit (kostoja në total në lek, çmimet aktuale, në terma nominalë): Viti 1 Viti 2 Viti 3  1350 milionë lekë 1320 milionë lekë  1300 milionë lekë         Duke miratuar obsionin e propozuar, parashikohet që sistemi i sigurimeve do të vazhdojë të mbulojë me elementë të sigurimit shoqëror popullsinë e fshatit duke ofruar përfitime me të ulta se në qytet por gjithsesi  në nivele të pranueshme dhe totalisht të mbuluara nga kontributet  individuale. Duke mbajtur parasysh numrin e personave të siguruar që aktualisht është rreth 60 mijë, subvecionet kontributive të buxhetit të shtetit, parashikohet të reduktohen me rreth 1500 milionë lekë në vit ndërsa për shkak të optimizimit të skemës në tre vitet e ardhshme parashikohet që kontributet e fshatit të rriten respektivisht për vitet 2019-2021 me 150, 180 dhe 200 milione lekë në vit.
KONSULTIMI Jepni një përmbledhje të çdo konsultimi të kryer (me kë dhe si jeni konsultuar?), çfarë pikëpamjesh janë shprehur, si janë trajtuar ato, domethënë çfarë ndryshimesh janë pranuar dhe çfarë janë refuzuar dhe arsyet pse?)   Projektligji dhe është finalizuar në tetor të vitit 2018 dhe është shpallur për konsultim në faqen zyrtare të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, si dhe në Regjistrin Elektronik për Konsultimit Publik, bashkë me Raportin e Vlerësimit të Ndikimit, si dhe me Relacionin Shpjegues.
ZBATIMI DHE MONITORIMI Si do të organizohen zbatimi dhe monitorimi?   Zbatimi i këtij projektligji do te behet nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore, në mbledhjen e kontributeve, përmes strukturave përkatëse dhe do te Monitorohet nga Ministria e Financave dhe Ekonomise në përputhje me politikat e kësaj të fundit./

 

 

PJESA 2: BAZA KRYESORE E ANALIZËS DHE E PROVAVE

 

Historik

• Jepni kontekstin e politikës

 

Në reformën e 2014 u përcaktua që masa e kontributit të të vetëpunësuarve në bujqësi do të rritej çdo vit derisa në vitin 2018 të barazohej me kontributin e paguar nga i vetëpunësuari në zonën urbane. Kjo për faktin se një pjesë e konsiderueshme e kontributit të bujqëve subvencionohej nga buxheti i shtetit. Ky subvencion arrinte në 60-70%  të  masës së kontributit duke u kthyer në barrë për buxhetin. Një problem tjetër është se skema e fshatit subvencionohet në masë shumë të madhe edhe në pagimin e pensioneve duke krijuar  një subvencion të dyfishtë për fermerët edhe si kontribut edhe si përfitim, gjë që është e padrejtë për qytetarët e tjerë që paguajnë vetë të gjithë kontributin.

 

Problemi në shqyrtim

 

• Përshkruani natyrën e problemit.
• Identifikoni shkaqet e problemit.
• Përshkruani shtrirjen e problemit.
• Identifikoni grupet e prekura nga ky problem - qeveria / biznesi / shoqëria civile / qytetarët.
• Vlerësoni nëse problemi mund të trajtohet ose jo përmes një ndryshimi të politikave.

 

Për shkak të shumë arsyeve, ku më kryesorja është interesi shumë i ulët i bujqëve për të paguar, në vitet e fundit nuk është bërë rritja e masës së kontributit duke “e ngrirë” atë në një nivel prej 38.400 lekë për zonat fushore dhe 29.400 lekë për zonat malore. Një i vetëpunësuar në qytet paguan aktualisht 66.240 lekë në vit kontribut. Për të vetëpunësurin në bujqësi diferencën e paguan buxheti i shtetit dhe për efekt pensioni këto periudha konsiderohen të barabarta për të dy kategoritë.

Subvencioni i lartë për kontributet nga buxheti i shtetit për bujqit, pjesëmarrja e ulët edhe për shkak të masës së lartë të kontributit nëse do rritej, produktivitetit të ekonomive fshatare shpesh me sipërfaqe toke të vogla dhe jo efiçiente, mungesa e iniciativave për pjesëmarrje, pamundësia për t’i detyruar të paguajnë, por lënia praktikisht mbi baza vullnetare për të kontribuar mendojmë se duhen adresuar.

 

Arsyeja e ndërhyrjes

 

• Shpjegoni pse qeveria planifikon të ndërhyjë dhe pse është e nevojshme.
• Shpjegoni se çfarë shpreson të trajtojë qeveria nëpërmjet kësaj ndërhyrjeje.
• Identifikoni shkallën e ndërhyrjes së qeverisë që nevojitet për të trajtuar problemin.
• Shpjegoni se si i mbështet kjo ndërhyrje objektivat e nivelit të lartë të qeverisë.
• Rendisni punën ekzistuese që është realizuar tashmë.

 

Për të shmangur diskriminimin midis të vetëpunësuarve propozohet që të vetëpunësuarit në bujqësi kanë detyrimin të paguajnë kontributet e llogaritura mbi pagën minimale për ta, por kanë mundësinë që mund të paguajnë edhe mbi nivelin e pagës minimale në shkallë vendi (që paguajnë të vetëpunësuarit urbanë). Pra, nëse një bujk dëshiron të përfitojë një pension më të lartë ka mundësinë e pagesës me një pagë më të lartë. Njëkohësisht të drejtat e fituara deri më tani ruhen, d.m.th. të gjitha vitet e siguruara deri në hyrjen në fuqi të këtij propozimi do të llogariten me pagën minimale në shkallë vendi.

Objektivi i politikës

 

• Vendosni objektiva që korrespondojnë me problemin dhe shkaqet e tij.
• Sigurohuni që objektivat janë specifikë, të matshëm, të arritshëm, realë dhe në kohë.

 

Duke vendosur një sistem të alternuar pensionesh me dy komponentë të rëndësishëm, një sistem publik bazë të konsoliduar dhe një sistem privat të zhvilluar, krijohen premisa, jo vetëm për përmirësimin gradual të situatës financiare të sistemit të pensioneve, por ndihmon ekonominë  e vendit, duke mobilizuar kursimet e popullatës nëpërmjet kontributeve të tyre.

Vendosja e një sistemi të detyrueshëm privat ka nevojë për studime më të plota, sidomos për kostot e biznesit, tregjet e investimeve, zhvillimin e tregjeve financiare, mbikëqyrja etj.

 

Projektligji që paraqitet për shqyrtim parashikon të sjellë një zgjidhje ligjore për problematikat e mësipërme si dhe të mundësojë disa rregullime të tjera lidhur me masën e pensionit të pensionistëve që njëkohësisht punojnë e paguajnë kontribute, por e tërheqin edhe pensionin mujor, etj.

Gjithshtu në projektligjin që paraqitet për shqyrtim janë reflektuar edhe ndryshimet në përbërjen e Këshillit Administrativ të ISSH, në përputhje me organizimin e Këshillit të Ministrave.

 

Përshkrimi i opsioneve të shqyrtuara

 

• Përshkruani opsionin e status quo-së.
• Identifikoni dhe përshkruani të gjitha opsionet e politikave që keni marrë parasysh.
• Shpjegoni se si janë zgjedhur opsionet e renditura.  

 

Opsioni 0; Legjislacioni ekzistues verehet të ketë dallime të ndjeshme në pjesëmarrjen e fermerëve në skemën e sigurimeve, detyrimin për të paguar kontribute, subvencionet për kontribute etj.

Opsioni 1 – miratimi i një ligji të ri si bazë ligjore.

Opsioni nr. 1 ai I miratimit te një ligji të ri nuk mund te aplikohej kjo pasi te gjitha rregullimet qe parashikon ligji do te ngelen ne fuqi dhe shtesat dhe ndryshimet qe do te ndodhin janë një masë të vogël.

Opsioni 2 (I preferuar) – Ndryshimi i ligjit ekzistues

Opsioni 2 përfshin ndryshime në ligjin ekzistues. Ky është varianti me i mire pasi nuk preken ndryshimet thelbësore të ligjit.

 

Vlerësimi i opsioneve/analizimi i ndikimeve

 

• Identifikoni se kush preket.
• Skema e re e sigurimeve shoqërore i adresohet asaj pjese të popullsisë në fshat që është e vetëpunësuar në bujqësi.
• Identifikoni llojet e ndikimeve për secilin grup të prekur; bëni dallimin midis ndikimeve të drejtpërdrejta dhe jo të drejtpërdrejta.
• Sipas vleresimeve aktuale, pavaresisht nga numri i pergjithshëm i popullsisë në moshë pune në fshat, bazuar në siperfaqen e tokës, në prodhimet bujqësore, në numrin e fermave të pajisura me NIPT etj.  përllogaritet që skema të adresohet për 60-115 mijë persona të vetëpunësuar në bujqësi.
• Si ndikim i drejtpërdrejtë  përllogaritet të jetë mos ritja e barës kontributive aktuale. Mbajtja e një kontributi më të ulët, do të efektojë përfitimet e ardhshme të cilat parashikohet të jenë më të ulta se në qytet por ndërkohë të financuara bazuar në kontributet e derdhura.

 

• Për ndikimet e drejtpërdrejta:

 

• •    Përshkruani nga ana cilësore ndikimet e drejtpërdrejta mbi grupet e prekura.
• Duke vleresuar gjendjen aktuale të pjesëmarrjes së fermerëve në skemën e sigurimeve si dhe reagimet  negative nëse kontributet riten dhe barazohen me qytetin, besohet se së paku do të mbahet pjesëmarrja aktuale si dhe krijohet mundësia për rritjen e saj në vitet në vazhdim.

 

•    Analizoni nga ana sasiore ndikimet më të rëndësishme të drejtpërdrejta.

Ashtu si edhe më lart mendohet se skema do të adresohet për rreth 60-115 mijë persona. Subvecionet e shtetit do të ulen gradualisht nga 1500 milionë lekë në vit, ndërkohë që parashikohet një rritje e pjesëmarrjes me 5-7 % në vit.

•    Përcaktoni vlerën monetare të ndikimeve më të rëndësishme të drejtpërdrejta aty ku është e mundur (shih aneksin 1/a për tabelën që mund të përdorni).
•    Analizoni ndikimin mbi ndërmarrjet e vogla dhe të mesme.

Nuk ka ndikim krahasuar me kontributin aktual. Nëse do të lihet skema në gjendjen aktuale ligjore, kundrejt pjesëmarrjes aktuale  kosto e fermave parashikohej të rritej me rreth 1500 milionë lekë në vit, aq sa të reduktohen subvecionet kontributive të buxhetit.

 

• Për ndikimet jo të drejtpërdrejta:

 

•    Përshkruani nga ana cilësore ndikimet jo të drejtpërdrejta mbi grupet e prekura.

Sistemi i sigurimeve shoqërore është i adresuar. Pas reformës së vitit 2014, masa e përfitimit është e lidhur drejtpërdrejtë me madhësinë e kontributeve të paguara.

•    Analizoni ndikimin mbi konkurrencën. 

Nuk ka ndikime

 

• Diskutoni kufizimin e analizës:

 

•    Jepni supozimet në të cilat janë bazuar parashikimet dhe risqet, të cilave ato u nënshtrohen.

Edhe aktualisht vlerësohet që rreth 50 % e fermerëve që kanë mjete dhe dalin në treg me prodhime, nuk paguajnë kontribute duke vënë si shkak kryesor rentabilitetin e ulet të prodhimit bujqësor, për shkaqe që dihen. Rritja e masës së kontributit me 40 % e me shumë, vlerësohet se mund të sjellë largimin nga skema edhe të personave aktualisht kontribues.

• •    Tregoni sa të forta, të pavarura dhe të rëndësishme janë provat që mbështesin supozimet.
• Skema ofron nje mundesi të re për mbulimin e porpullsisë  së fshatit me sigurim shoqëror. Është në interesin e tyre, sigurimi i mjeteve të jetesës për pleqëri. Gjithashtu skema e re do të duhet të shoqërohet edhe me elemente stimulues, siç janë subvecionet për bujqësinë si dhe me elekemte detyrues.

 

•    Tregoni se çfarë mund të pengojë realizimin e përfitimeve, të rrisë kostot ose të sjellë pasoja të papritura.

Edhe pse skema e sigurimeve shoqërore në fshat në 25 vitet e fundit ka qenë e detyrueshme, për shkaqe të problematikave me zbatimin e ligjit për tokën, të copëtimit të saj, të rentabilitetit të ulet si dhe të masave mjaft të dobëta shtrënguese, ajo është sjelle si vullnetare. Një gjë e tille e konsideruar si “ traditë e keqe” mund të vazhdojë të ndikojë dhe të sjellë si pasojë që në një periudhë jo e largët për rreth 15 vite të ketë mjaft persona që do të kërkojnë pension social ndërkohë që asgjë nuk kanë paguar edhe pse kanë punuar e prodhuar.

 

• Përmblidhni vlerësimin e opsioneve:

 

•     Paraqisni një pasqyrë përmbledhëse të të gjitha ndikimeve të opsioneve të analizuara.
•    Shpjegoni se si ndikimet e të gjitha opsioneve të analizuara krahasohen me njëra-tjetrën.
•    Paraqisni përllogaritjet më të mira të përgjithshme neto të ndikimit me vlerë monetare të përcaktuar për çdo opsion (shih aneksin 1/b për tabelën që mund të përdorni).

 

Skema e pensionit për personat që kanë punuar në bujqësi i ka zanafillat e veta në vitin 1972, kohë në të cilën u përfshinë në skemën e përfitimit edhe anëtarët e ish kooperativave bujqësore. Kriteret e caktimit dhe masa e pensioneve kanë qenë të ndryshme krahasuar me pensionet e punonjësve të ndërmarrjeve dhe institucioneve shtetërore. Me ndryshimin e sistemit në vitin 1993 hyri në fuqi ligji i ri i sigurimeve shoqërore, i cili ju njohu punonjësve të gjitha të drejtat e fituara nën skemën e vjetër si për pensionet dhe periudhat e sigurimit apo të vjetërsisë në punë që ishin realizuar gjatë periudhës së komunizmit.

Edhe ky ligj i trajtonte të ndara dy skemat, një skemë urbane dhe një skemë rurale duke ofruar masa të ndryshme pensioni, ku pensioni i fshatit ishte rreth ½ e pensionit urban. Në atë ligj ishte parashikuar që periudha e sigurimit e realizuar pas vitit 1994 si i vetëpunësuar në bujqësi (bujk)  merrej në konsideratë si periudhë e realizuar në sektorin urban dhe llogaritej si e tillë. Pra, personat që kontribuonin në skemë pas vitit 1994 përfitonin një pension më të mirë se ata që nuk vazhdonin sigurimin. Nëse gjysma e periudhës së sigurimit apo vjetërsisë në punë ishte në sektorin urban ose e siguruar pas vitit 1994 si i vetëpunësuar në bujqësi, atëherë automatikisht përfitohej pension minimal urban.

Ky kufi administrativ nuk ishte i drejtë pasi diferenca midis atij që kishte 17.5 vjet sigurim pas vitit 94 (që është sa ½ e peridhës së kërkuar prej 35 vjetësh)  me atë që kishte 17.4 vite sigurimi ishte shumë e lartë në masë pensioni.

Me reformën e vitit 2014 u eleminuan këto defekte dhe u vendos që të përdoreshin të njëjtat kritere dhe formulë llogaritje si për ata që siguroheshin në sektorin urban ashtu edhe për të vetëpunësuarit në bujqësi. Për këtë u përcaktua një pagë referuese për vitet e punës në ish KB dhe çdo viti ju dha rëndësia e vetë në masën e pensionit duke eleminuar privilegjet për disa persona dhe kategori. Kjo u vendos në kuadër të parimit themelor që masa e pensionit është e lidhur drejtpërdrejtë me kontributet e paguara. Aktualisht, pensionet llogariten sipas të njëjtës formulë dhe për çdo vit sigurimi pas viteve 1994 ka një pagë reale mbi të cilën janë paguar kontributet ose pagë referuese për vjetërsinë në punë para kësaj periudhe duke marrë në konsideratë profesionin, shkollimin etj..

Në reformën e 2014 u përcaktua që masa e kontributit të të vetëpunësuarve në bujqësi do të rritej çdo vit derisa në vitin 2018 të barazohej me kontributin e paguar nga i vetëpunësuari në zonën urbane. Kjo për faktin se një pjesë e konsiderueshme e kontributit të bujqëve subvencionohej nga buxheti i shtetit. Ky subvencion arrinte në 60-70%  të  masës së kontributit duke u kthyer në barrë për buxhetin. Një problem tjetër është se skema e fshatit subvencionohet në masë shumë të madhe edhe në pagimin e pensioneve duke krijuar  një subvencion të dyfishtë për fermerët edhe si kontribut edhe si përfitim, gjë që është e padrejtë (unfair) për qytetarët e tjerë që paguajnë vetë të gjithë kontributin.

Për shkak të shumë arsyeve, ku më kryesorja është interesi shumë i ulët i bujqëve për të paguar, në vitet e fundit nuk është bërë rritja e masës së kontributit duke “e ngrirë” atë në një nivel prej 38.400 lekë për zonat fushore dhe 29.400 lekë për zonat malore. Një i vetëpunësuar në qytet paguan aktualisht 66.240 lekë në vit kontribut. Për të vetëpunësurin në bujqësi diferencën e paguan buxheti i shtetit dhe për efekt pensioni këto periudha konsiderohen të barabarta për të dy kategoritë.

Subvencioni i lartë për kontributet nga buxheti i shtetit për bujqit, pjesëmarrja e ulët edhe për shkak të masës së lartë të kontributit nëse do rritej, produktivitetit të ekonomive fshatare shpesh me sipërfaqe toke të vogla dhe jo efiçiente, mungesa e iniciativave për pjesëmarrje, pamundësia për t’i detyruar të paguajnë, por lënia praktikisht mbi baza vullnetare për të kontribuar mendojmë se duhen adresuar.

Arsyetimi i opsionit të preferuar

 

• Zgjidhni opsionin e preferuar, bazuar në analizë.
• Shpjegoni arsyetimin tuaj.

 

Është zgjedhur si opsion i preferuar ai nr. 2 pasi shtesat dhe ndryshimet jane te mjaftueshme per te arritur qellimin dhe objektivat e vendosura. Gjithashtu, ligji nuk do te pesoje ndryshime thelbesore te tij dhe ne rrespektim te teknikes legjislative nuk mund te procedohej ne nje tjeter forme.

 

Çështje të zbatimit

 

• Shpjegoni se cila njësi do të jetë përgjegjëse për zbatimin e opsionit të zgjedhur.
• Shpjegoni pengesat e mundshme për zbatimin e opsionit të zgjedhur.
• Përshkruani masat që do të ndërmerren gjatë zbatimit për të arritur qëllimet e politikës.
• Specifikoni të gjitha kërkesat e përputhshmërisë dhe të zbatimit.

 

Për zbatim e ndryshime të Ligjit Nr. 7703/1993 do të përgjigjet Instituti i Sigurimeve Shoqërore përmes strukturave të tij, duke realizuar mbledhjen e kontributeve, të personave të vetëpunësuar në bujqësi, sipas përcaktimeve të këtij ligji.

__________

 

Faza e shqyrtimit/vlerësimit

 

• Jepni një përshkrim të përmbledhur të masave të monitorimit dhe të vlerësimit.
• Identifikoni  kriteret/treguesit për të matur arritjen e qëllimeve ose progresin drejt tyre.

 

Për zbatimi e ligjit  ngarkohet ISSH e cila ka të organizuar 12 degë të kontributeve në 12 drejtori rajonale me rreth 230 inspektore. Tregues të matshem janë pjesëmarrja, pra numri i kontribuuesve që se paku parashikohet të fillojë me rreth 60 000 persona dhe volumi i të ardhurave që parashikohet të fillojë me së paku 2 400 milionë lekë, në vitin eparë.Raporti i vlerësimit të ndikimit - Shtojca 2/a

 

Tabela: Vlera aktuale neto në total (VAN) - kostot dhe përfitimet me vlerë monetare të përcaktuar në milionë lekë e zbritur për 10 vjet (Vlera aktuale e kostos dhe vlera aktuale e përfitimit); krahasuar me status quo-në.    

 

	Viti  1	Viti 2	Viti 3	Viti 4	Viti 5	Viti 6	Viti 7	Viti 8	Viti 9	Viti 10
Faktori zbritës
Kosto për buxhetin – një herë
Kosto për buxhetin – në vazhdim	1500	1500	1500	1500	1500	1500	1500	1500	1500	1500
Kosto për biznesin – një herë
Kosto për biznesin – në vazhdim
Kosto për grupet e tjera – një herë
Kosto për grupet e tjera – në vazhdim	150	180	200	206	213	220	227	235	243	251
Kosto në total
Kosto e zbritur në total = Kosto në total x faktorin zbritës
Përfitimi për buxhetin – në vazhdim
Përfitimi për biznesin – një herë
Përfitimi për biznesin – në vazhdim
Përfitimi për grupet e tjera – njëherë
Përfitimi për grupet e tjera – në vazhdim
Kosto për buxhetin – në vazhdim
Përfitimi në total
Përfitimi i zbritur në total = Përfitimi në total x faktorin zbritës
Vlera aktuale e kostos në total
Vlera aktuale e përfitimit në total
Vlera aktuale neto (VAN) = Vlera aktuale e përfitimit në total – Vlera aktuale e kostos në total

 

Propozimi ka një natyrë të veçantë. Risku i barazimit të masës së kontributit të sigurimit shoqëror në fshat me atë të qytetit, mund të na çojë në abandonimin e skemës nga fermerët duke lënë këtë popullsi pas rreth 15-20  vitesh, të pa mbuluar me elementë të sigurimeve shoqërore të cilat ndër të tjera janë edhe një element i rëndësishëm i uljes së varfërisë në fshat. Gjithashtu kjo situate do parashikohet se mund të sjellë kosto shumë të larta për buxhetin, pasi personat e mbuluar do të detyrohen që në moshën e pleqërisë të avancuar të kërkojnë pension social apo ndihmë ekonomike e cila do të shtonte barën e shtetit.

Skema e ofruar optimizon mundësinë e fermerëve  për të paguar kontribute dhe  ndërkohë garanton përfitime të arsyeshme dhe të merituara bazuar në kontributet e paguara.

Nga ana tjetër skema e propozuar  redukton detyrimet e shtetit për subvecionimin e kontributeve çka sjell si pasoje edhe pensione të pa merituara në të ardhmen.

 

 

R

 

aporti i vlerësimit të ndikimit - Shtojca 2/b

 

Tabelë: Vlera aktuale neto në total e çdo opsioni  

 

Opsioni	Vlera aktuale në milionë lekë		Vlera aktuale neto në milionë lekë
	Kosto	Përfitimi
Opsioni 1
Opsioni 2			RAPORTI I VLERËSIMIT TË NDIKIMIT      EMËRTIMI I PROPOZIMIT TË POLITIKËS Për disa ndryshime në ligjin nr. 7703, datë 11.5.1993, "Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë" MINISTRIA UDHËHEQËSE   Ministria e Financave dhe Ekonomisë FAZA E POLITIKËS/VLERËSIMIT TË NDIKIMIT Konsultim BURIMI I PROPOZIMIT TË POLITIKËS I brendshëm DIREKTIVË/RREGULLORE E BE-së Jo e zbatueshme PUBLIKIMET DHE STRATEGJITË E LIDHURA Strategjia e Sigurimeve Shoqërore DATA E KONSULTIMIT PUBLIK 08 Tetor 2018 DATA E VLERËSIMIT TË NDIKIMIT 18.04.2018 A E KA SHQYRTUAR KRYEMINISTRIA VLERËSIMIN E NDIKIMIT? NËSE PO, JEPNI DATËN E SHQYRTIMIT Jo NUMRI I VLERËSIMIT TË NDIKIMIT 2018-MFE-03 TE DHËNA KONTAKTI (EMRI, E-MAIL, NUMRI I TELEFONIT TË PERSONIT TË KONTAKTIT) Hava Delibashi hava.delibashi@financa.gov.al 0684381875      PJESA 1: PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE  (Maksimumi 2 faqe) PËRKUFIZIMI I PROBLEMIT   Cili është problemi në shqyrtim dhe cilat janë shkaqet e tij? Pse është e nevojshme ndërhyrja qeverisë?   Sistemi i Sigurimeve Shoqërore i vendosur në vitin 1993 trashëgoi nga e kaluara dy skema të veçanta pensionesh, njëra për individët e punësuar në ndërmarrjet shtetërore dhe tjetra për punonjësit e ish-kooperativave bujqësore. Edhe aktualisht, për shkak të pensioneve me periudha sigurimi përpara vitit 1993 si dhe të zbatimit deri në vitin 2014 të paragrafit 4 të nenit 96 të ligjit nr. 7703 dhe jep pensione vazhdojmë të kemi të ndara qartësisht dy skema të pensioneve “Qytet-Fshat”. Pas datës 1.1.2015 formula e përllogaritjes së pensioneve për të dy skemat u unifikua, megjithatë vazhdohet të ketë dallime të ndjeshme në pjesëmarrjen e fermerëve në skemën e sigurimeve, detyrimin për të paguar kontribute, subvencionet për kontribute etj. Politikat e ndjekura edhe në periudhën 2015-2018, me qëllim nxitjen e pjesëmarrjes së fermerëve në sistemin e sigurimeve, i kanë mbajtur kontributet më të ulëta krahasuar me kontributet e personave që zhvillojnë aktivitet jo bujqësor. Por pavarësisht këtyre kushteve shumë favorizuese për banorët e zonave rurale, pjesëmarrja e tyre në skemën e pensioneve mbetet shumë e kufizuar.   Për realizimin e këtij propozimi është e nevojshme që pas miratimit të ligjit të nxirret edhe një VKM ku të përcaktohet paga minimale për efekt të kontributeve të personave të vetëpunësuar në bujqësi. Sistemi informatik që llogarit dhe paguan pensionet nuk ka nevojë për ndryshime apo zhvillime për të reflektuar këto ndryshime.   Deri më sot, bazuar në nenin nr.72, të ligjit nr. 7703, datë 1.5.1993 “ Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë” (i ndryshuar), Këshilli Administrativ i ISSH-së është i përcaktuar të jetë tre palësh, me 12 anëtarë, me përfaqësues të Këshillit të Ministrave, të punëmarrësve dhe të punëdhënësve. Këshilli i Ministrave përfaqësohet me 6 anëtarë që përcaktohen nga ministritë dhe institucionet që kanë lidhje të drejtpërdrejtë me aktivitetin e Institutit të Sigurimeve Shoqërore si dhe nga institucione që bashkëveprojnë me të në fusha të ndryshme. Deri tani në përbërje të Këshillit Administrativ janë përfaqësues të 4 ministrive, si Ministria e Financave, Ministria e Çështjeve Sociale dhe Rinisë, Ministria e Drejtësisë, Ministria e Ekonomisë, Instituti i Sigurimit të Kujdesit Shëndetësor dhe Instituti i Statistikave.       OBJEKTIVAT   Cilat janë objektivat dhe efektet e synuara të propozimit?   Me anën e këtyre ndryshimeve, nëpërmjet plotësimit të sistemit të përgjithshëm të sigurimit shoqëror hapet mundësia për krijimin e skemave të pensioneve me kontribute të detyrueshme të përcaktuara. Skema suplementare me financim kapital dhe veprimtaria e këtyre fondeve parashikohet të normohen me ligj të veçantë të fshatit.   Sa i përket përfaqësimit të Këshillit të Ministrave dhe me qëllim që të mos jetë e nevojshme të bëhen ndryshime në dispozitat e  legjislacionit të sigurimeve shoqërore, edhe nëse do të ketë ndryshime në organizimin dhe përbërjen e Këshillit të Ministrave vitet e ardhëshme, në këtë projektligj përcaktohet se Këshilli Administrativ do të ketë në përbërje  përfaqësuesin  e ministrisë përgjegjëse për çështjet e Sigurimeve Shoqërore, katër përfaqësues të tjerë nga ministritë apo institucionet qendrore që kanë lidhje me ekonominë e shëndetësinë, si edhe përfaqësuesi i Institutit të Statistikave, i cili është institucioni që ndër të tjera bashkëvepron për përcaktimin e ndryshimit të indeksit të çmimeve të pensionistëve, i cili është një nga elementët më të rëndësishëm të politikave vjetore të pensioneve dhe një element me një efekt financiar vjetor dhe afatgjatë mjaft të konsiderueshëm.   Në këtë projektligj parashikohet që në mënyrë graduale, ISSH të përqëndrojë llogaritjet dhe caktimin e pensioneve në një njësi qendrore, duke reduktuar gradualisht veprimtarinë e drejtorive rajonale   OPSIONET E POLITIKAVE Cilat janë opsionet kryesore të politikave, duke përfshirë mënyrat ndaj rregullimit? Duhet të bëni krahasimin e avantazheve/përfitimeve kryesore dhe të dizavantazheve/kostove të opsioneve të mundshme. Duhet të përcaktoni detajet në lidhje me opsionin e preferuar.   Opsionet e diskutuara janë:          Lënia e situatës siç është aktualisht, pra një pjesë e paguan bujku dhe pjesën tjetër e paguan shteti. Kjo do të sillte një financim të madh nga buxheti, nuk është e drejtë krahasuar me kategoritë e tjera të kontribuesve, krijon “privilegje” të pajustifikueshme dhe prish parimin kryesor të skemës atë kontributiv. Situata pas dates 1.1.2019, nuk mund te lihet siç eshte aktualisht sepse duke filluar nga data 1.1.2019, sipas dispozitave te ligjit 7703 te ndryshuar ( neni 90, pika2),  kontributet e personave te vetpunesuar ne bujqesi do te barazohen me kontributin minimal ne qytet, Kjo do te thote qe afersisht kontributet e fshatit te rriten me rreth 40 %. Nje gje e tille sjell riskun e abandonimit te skemes dhe uljen drastike te mbulimit te popullsise se fshatit me elemente te sigurimit shoqeror.     1) Rritja e masës së kontributit në masën e të vetëpunësuarve urbanë, gjë që do të sillte reduktim të ndjeshëm të pjesëmarrjes. Ulja e pjesëmarrjes do të ulte ndjeshëm mbulimin e popullsisë me elementë të sigurimeve shoqërore që nuk është shumë e pranuar nga pikëpamja sociale. Kjo do të sillte në të ardhmen jo shumë të largët rritjen e shpenzimeve për pensionet sociale që financohen nga shteti.          Ngrirja e masës së kontributit sa është aktualisht, caktimi i një page minimale për bujqit që i përgjigjet kësaj mase kontributi dhe ruajtja e të gjitha kritereve dhe parametrave të formulës që është në fuqi. Duke vepruar në këtë mënyrë nuk deformohet parimi kontributiv i skemës, pensioni është produkt i kontributeve që paguhen, ulet subvencioni i buxhetit për kontributet dhe mbetet vetëm financimi i deficitit duke vendosur trajtim të barabartë midis qytetarëve, ndërgjegjësim të popullatës që pensioni nuk është një dhuratë nga qeveria, por një e drejtë që buron nga kontributet e paguara ndër vite (kursimet personale).   ANALIZA E NDIKIMEVE Cilat janë ndikimet e opsionit të preferuar? Kjo duhet të përfshijë ndikimet me vlerë monetare të përcaktuar dhe ndikimet pa vlerë monetare të përcaktuar mbi buxhetin dhe bizneset.   oOpsioni i dytë ruan sistemin, formulën e llogaritjes së përfitimeve, parimin kontributiv të skemës, rrit përgjegjësinë individuale për pensionin, garanton mbulimin me elementë të sigurimeve shoqërore, garanton drejtësinë e sistemit dhe trajtimin e barabartë të qytetarëve. Për realizimin e këtij propozimi është e nevojshme qe pas miratimit të ligjit të nxirret edhe një VKM ku të përcaktohet paga minimale për efekt të kontributeve të personave të vetëpunësuar në bujqësi. Sistemi informatik që llogarit dhe paguan pensionet nuk ka nevojë për ndryshime apo zhvillime për të reflektuar këto ndryshime.   ARSYETIMI I OPSIONIT TË PREFERUAR Shpjegoni arsyet për zgjedhjen e opsionit të preferuar. Ju lutemi jepni nëse është e mundur koston dhe përfitimin me vlerë të përcaktuar monetare.   Në projektligjin që propozohet për miratim  janë reflektuar ndryshimet ligjore që i përkasin opsionit të dytë. Ky opsion ruan sistemin, formulën e llogaritjes së përfitimeve, parimin kontributiv të skemës, rrit përgjegjësinë individuale për pensionin, garanton mbulimin me elementë të sigurimeve shoqërore, garanton drejtësinë e sistemit dhe trajtimin e barabartë të qytetarëve. Për realizimin e këtij propozimi është e nevojshme qe pas miratimit të ligjit të nxirret edhe një VKM ku të përcaktohet paga minimale për efekt të kontributeve të personave të vetëpunësuar në bujqësi. Sistemi informatik që llogarit dhe paguan pensionet nuk ka nevojë për ndryshime apo zhvillime për të reflektuar këto ndryshime.   Kostoja e përllogaritur në total e opsionit të preferuar mbi buxhetin e shtetit gjatë periudhës 3-vjeçare menjëherë pas miratimit të ligjit (kostoja në total në lek, çmimet aktuale, në terma nominalë): Viti 1 Viti 2 Viti 3  1350 milionë lekë 1320 milionë lekë  1300 milionë lekë         Duke miratuar obsionin e propozuar, parashikohet që sistemi i sigurimeve do të vazhdojë të mbulojë me elementë të sigurimit shoqëror popullsinë e fshatit duke ofruar përfitime me të ulta se në qytet por gjithsesi  në nivele të pranueshme dhe totalisht të mbuluara nga kontributet  individuale. Duke mbajtur parasysh numrin e personave të siguruar që aktualisht është rreth 60 mijë, subvecionet kontributive të buxhetit të shtetit, parashikohet të reduktohen me rreth 1500 milionë lekë në vit ndërsa për shkak të optimizimit të skemës në tre vitet e ardhshme parashikohet që kontributet e fshatit të rriten respektivisht për vitet 2019-2021 me 150, 180 dhe 200 milione lekë në vit.     KONSULTIMI Jepni një përmbledhje të çdo konsultimi të kryer (me kë dhe si jeni konsultuar?), çfarë pikëpamjesh janë shprehur, si janë trajtuar ato, domethënë çfarë ndryshimesh janë pranuar dhe çfarë janë refuzuar dhe arsyet pse?)   Projektligji dhe është finalizuar në tetor të vitit 2018 dhe është shpallur për konsultim në faqen zyrtare të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, si dhe në Regjistrin Elektronik për Konsultimit Publik, bashkë me Raportin e Vlerësimit të Ndikimit, si dhe me Relacionin Shpjegues. ZBATIMI DHE MONITORIMI Si do të organizohen zbatimi dhe monitorimi?   Zbatimi i këtij projektligji do te behet nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore, në mbledhjen e kontributeve, përmes strukturave përkatëse dhe do te Monitorohet nga Ministria e Financave dhe Ekonomise në përputhje me politikat e kësaj të fundit./           PJESA 2: BAZA KRYESORE E ANALIZËS DHE E PROVAVE   Historik Jepni kontekstin e politikës   Në reformën e 2014 u përcaktua që masa e kontributit të të vetëpunësuarve në bujqësi do të rritej çdo vit derisa në vitin 2018 të barazohej me kontributin e paguar nga i vetëpunësuari në zonën urbane. Kjo për faktin se një pjesë e konsiderueshme e kontributit të bujqëve subvencionohej nga buxheti i shtetit. Ky subvencion arrinte në 60-70%  të  masës së kontributit duke u kthyer në barrë për buxhetin. Një problem tjetër është se skema e fshatit subvencionohet në masë shumë të madhe edhe në pagimin e pensioneve duke krijuar  një subvencion të dyfishtë për fermerët edhe si kontribut edhe si përfitim, gjë që është e padrejtë për qytetarët e tjerë që paguajnë vetë të gjithë kontributin.   Problemi në shqyrtim   Përshkruani natyrën e problemit. Identifikoni shkaqet e problemit. Përshkruani shtrirjen e problemit. Identifikoni grupet e prekura nga ky problem - qeveria / biznesi / shoqëria civile / qytetarët. Vlerësoni nëse problemi mund të trajtohet ose jo përmes një ndryshimi të politikave.   Për shkak të shumë arsyeve, ku më kryesorja është interesi shumë i ulët i bujqëve për të paguar, në vitet e fundit nuk është bërë rritja e masës së kontributit duke “e ngrirë” atë në një nivel prej 38.400 lekë për zonat fushore dhe 29.400 lekë për zonat malore. Një i vetëpunësuar në qytet paguan aktualisht 66.240 lekë në vit kontribut. Për të vetëpunësurin në bujqësi diferencën e paguan buxheti i shtetit dhe për efekt pensioni këto periudha konsiderohen të barabarta për të dy kategoritë. Subvencioni i lartë për kontributet nga buxheti i shtetit për bujqit, pjesëmarrja e ulët edhe për shkak të masës së lartë të kontributit nëse do rritej, produktivitetit të ekonomive fshatare shpesh me sipërfaqe toke të vogla dhe jo efiçiente, mungesa e iniciativave për pjesëmarrje, pamundësia për t’i detyruar të paguajnë, por lënia praktikisht mbi baza vullnetare për të kontribuar mendojmë se duhen adresuar.   Arsyeja e ndërhyrjes   Shpjegoni pse qeveria planifikon të ndërhyjë dhe pse është e nevojshme. Shpjegoni se çfarë shpreson të trajtojë qeveria nëpërmjet kësaj ndërhyrjeje. Identifikoni shkallën e ndërhyrjes së qeverisë që nevojitet për të trajtuar problemin. Shpjegoni se si i mbështet kjo ndërhyrje objektivat e nivelit të lartë të qeverisë. Rendisni punën ekzistuese që është realizuar tashmë.   Për të shmangur diskriminimin midis të vetëpunësuarve propozohet që të vetëpunësuarit në bujqësi kanë detyrimin të paguajnë kontributet e llogaritura mbi pagën minimale për ta, por kanë mundësinë që mund të paguajnë edhe mbi nivelin e pagës minimale në shkallë vendi (që paguajnë të vetëpunësuarit urbanë). Pra, nëse një bujk dëshiron të përfitojë një pension më të lartë ka mundësinë e pagesës me një pagë më të lartë. Njëkohësisht të drejtat e fituara deri më tani ruhen, d.m.th. të gjitha vitet e siguruara deri në hyrjen në fuqi të këtij propozimi do të llogariten me pagën minimale në shkallë vendi. Objektivi i politikës   Vendosni objektiva që korrespondojnë me problemin dhe shkaqet e tij. Sigurohuni që objektivat janë specifikë, të matshëm, të arritshëm, realë dhe në kohë.   Duke vendosur një sistem të alternuar pensionesh me dy komponentë të rëndësishëm, një sistem publik bazë të konsoliduar dhe një sistem privat të zhvilluar, krijohen premisa, jo vetëm për përmirësimin gradual të situatës financiare të sistemit të pensioneve, por ndihmon ekonominë  e vendit, duke mobilizuar kursimet e popullatës nëpërmjet kontributeve të tyre. Vendosja e një sistemi të detyrueshëm privat ka nevojë për studime më të plota, sidomos për kostot e biznesit, tregjet e investimeve, zhvillimin e tregjeve financiare, mbikëqyrja etj.   Projektligji që paraqitet për shqyrtim parashikon të sjellë një zgjidhje ligjore për problematikat e mësipërme si dhe të mundësojë disa rregullime të tjera lidhur me masën e pensionit të pensionistëve që njëkohësisht punojnë e paguajnë kontribute, por e tërheqin edhe pensionin mujor, etj. Gjithshtu në projektligjin që paraqitet për shqyrtim janë reflektuar edhe ndryshimet në përbërjen e Këshillit Administrativ të ISSH, në përputhje me organizimin e Këshillit të Ministrave.   Përshkrimi i opsioneve të shqyrtuara   Përshkruani opsionin e status quo-së. Identifikoni dhe përshkruani të gjitha opsionet e politikave që keni marrë parasysh. Shpjegoni se si janë zgjedhur opsionet e renditura.     Opsioni 0; Legjislacioni ekzistues verehet të ketë dallime të ndjeshme në pjesëmarrjen e fermerëve në skemën e sigurimeve, detyrimin për të paguar kontribute, subvencionet për kontribute etj. Opsioni 1 – miratimi i një ligji të ri si bazë ligjore. Opsioni nr. 1 ai I miratimit te një ligji të ri nuk mund te aplikohej kjo pasi te gjitha rregullimet qe parashikon ligji do te ngelen ne fuqi dhe shtesat dhe ndryshimet qe do te ndodhin janë një masë të vogël. Opsioni 2 (I preferuar) – Ndryshimi i ligjit ekzistues Opsioni 2 përfshin ndryshime në ligjin ekzistues. Ky është varianti me i mire pasi nuk preken ndryshimet thelbësore të ligjit.   Vlerësimi i opsioneve/analizimi i ndikimeve   Identifikoni se kush preket. Skema e re e sigurimeve shoqërore i adresohet asaj pjese të popullsisë në fshat që është e vetëpunësuar në bujqësi. Identifikoni llojet e ndikimeve për secilin grup të prekur; bëni dallimin midis ndikimeve të drejtpërdrejta dhe jo të drejtpërdrejta. Sipas vleresimeve aktuale, pavaresisht nga numri i pergjithshëm i popullsisë në moshë pune në fshat, bazuar në siperfaqen e tokës, në prodhimet bujqësore, në numrin e fermave të pajisura me NIPT etj.  përllogaritet që skema të adresohet për 60-115 mijë persona të vetëpunësuar në bujqësi. Si ndikim i drejtpërdrejtë  përllogaritet të jetë mos ritja e barës kontributive aktuale. Mbajtja e një kontributi më të ulët, do të efektojë përfitimet e ardhshme të cilat parashikohet të jenë më të ulta se në qytet por ndërkohë të financuara bazuar në kontributet e derdhura.   Për ndikimet e drejtpërdrejta:      Përshkruani nga ana cilësore ndikimet e drejtpërdrejta mbi grupet e prekura. Duke vleresuar gjendjen aktuale të pjesëmarrjes së fermerëve në skemën e sigurimeve si dhe reagimet  negative nëse kontributet riten dhe barazohen me qytetin, besohet se së paku do të mbahet pjesëmarrja aktuale si dhe krijohet mundësia për rritjen e saj në vitet në vazhdim.      Analizoni nga ana sasiore ndikimet më të rëndësishme të drejtpërdrejta. Ashtu si edhe më lart mendohet se skema do të adresohet për rreth 60-115 mijë persona. Subvecionet e shtetit do të ulen gradualisht nga 1500 milionë lekë në vit, ndërkohë që parashikohet një rritje e pjesëmarrjes me 5-7 % në vit.    Përcaktoni vlerën monetare të ndikimeve më të rëndësishme të drejtpërdrejta aty ku është e mundur (shih aneksin 1/a për tabelën që mund të përdorni).    Analizoni ndikimin mbi ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Nuk ka ndikim krahasuar me kontributin aktual. Nëse do të lihet skema në gjendjen aktuale ligjore, kundrejt pjesëmarrjes aktuale  kosto e fermave parashikohej të rritej me rreth 1500 milionë lekë në vit, aq sa të reduktohen subvecionet kontributive të buxhetit.   Për ndikimet jo të drejtpërdrejta:      Përshkruani nga ana cilësore ndikimet jo të drejtpërdrejta mbi grupet e prekura. Sistemi i sigurimeve shoqërore është i adresuar. Pas reformës së vitit 2014, masa e përfitimit është e lidhur drejtpërdrejtë me madhësinë e kontributeve të paguara.    Analizoni ndikimin mbi konkurrencën.  Nuk ka ndikime   Diskutoni kufizimin e analizës:      Jepni supozimet në të cilat janë bazuar parashikimet dhe risqet, të cilave ato u nënshtrohen. Edhe aktualisht vlerësohet që rreth 50 % e fermerëve që kanë mjete dhe dalin në treg me prodhime, nuk paguajnë kontribute duke vënë si shkak kryesor rentabilitetin e ulet të prodhimit bujqësor, për shkaqe që dihen. Rritja e masës së kontributit me 40 % e me shumë, vlerësohet se mund të sjellë largimin nga skema edhe të personave aktualisht kontribues.    Tregoni sa të forta, të pavarura dhe të rëndësishme janë provat që mbështesin supozimet. Skema ofron nje mundesi të re për mbulimin e porpullsisë  së fshatit me sigurim shoqëror. Është në interesin e tyre, sigurimi i mjeteve të jetesës për pleqëri. Gjithashtu skema e re do të duhet të shoqërohet edhe me elemente stimulues, siç janë subvecionet për bujqësinë si dhe me elekemte detyrues.      Tregoni se çfarë mund të pengojë realizimin e përfitimeve, të rrisë kostot ose të sjellë pasoja të papritura. Edhe pse skema e sigurimeve shoqërore në fshat në 25 vitet e fundit ka qenë e detyrueshme, për shkaqe të problematikave me zbatimin e ligjit për tokën, të copëtimit të saj, të rentabilitetit të ulet si dhe të masave mjaft të dobëta shtrënguese, ajo është sjelle si vullnetare. Një gjë e tille e konsideruar si “ traditë e keqe” mund të vazhdojë të ndikojë dhe të sjellë si pasojë që në një periudhë jo e largët për rreth 15 vite të ketë mjaft persona që do të kërkojnë pension social ndërkohë që asgjë nuk kanë paguar edhe pse kanë punuar e prodhuar.   Përmblidhni vlerësimin e opsioneve:       Paraqisni një pasqyrë përmbledhëse të të gjitha ndikimeve të opsioneve të analizuara.    Shpjegoni se si ndikimet e të gjitha opsioneve të analizuara krahasohen me njëra-tjetrën.    Paraqisni përllogaritjet më të mira të përgjithshme neto të ndikimit me vlerë monetare të përcaktuar për çdo opsion (shih aneksin 1/b për tabelën që mund të përdorni).   Skema e pensionit për personat që kanë punuar në bujqësi i ka zanafillat e veta në vitin 1972, kohë në të cilën u përfshinë në skemën e përfitimit edhe anëtarët e ish kooperativave bujqësore. Kriteret e caktimit dhe masa e pensioneve kanë qenë të ndryshme krahasuar me pensionet e punonjësve të ndërmarrjeve dhe institucioneve shtetërore. Me ndryshimin e sistemit në vitin 1993 hyri në fuqi ligji i ri i sigurimeve shoqërore, i cili ju njohu punonjësve të gjitha të drejtat e fituara nën skemën e vjetër si për pensionet dhe periudhat e sigurimit apo të vjetërsisë në punë që ishin realizuar gjatë periudhës së komunizmit. Edhe ky ligj i trajtonte të ndara dy skemat, një skemë urbane dhe një skemë rurale duke ofruar masa të ndryshme pensioni, ku pensioni i fshatit ishte rreth ½ e pensionit urban. Në atë ligj ishte parashikuar që periudha e sigurimit e realizuar pas vitit 1994 si i vetëpunësuar në bujqësi (bujk)  merrej në konsideratë si periudhë e realizuar në sektorin urban dhe llogaritej si e tillë. Pra, personat që kontribuonin në skemë pas vitit 1994 përfitonin një pension më të mirë se ata që nuk vazhdonin sigurimin. Nëse gjysma e periudhës së sigurimit apo vjetërsisë në punë ishte në sektorin urban ose e siguruar pas vitit 1994 si i vetëpunësuar në bujqësi, atëherë automatikisht përfitohej pension minimal urban. Ky kufi administrativ nuk ishte i drejtë pasi diferenca midis atij që kishte 17.5 vjet sigurim pas vitit 94 (që është sa ½ e peridhës së kërkuar prej 35 vjetësh)  me atë që kishte 17.4 vite sigurimi ishte shumë e lartë në masë pensioni. Me reformën e vitit 2014 u eleminuan këto defekte dhe u vendos që të përdoreshin të njëjtat kritere dhe formulë llogaritje si për ata që siguroheshin në sektorin urban ashtu edhe për të vetëpunësuarit në bujqësi. Për këtë u përcaktua një pagë referuese për vitet e punës në ish KB dhe çdo viti ju dha rëndësia e vetë në masën e pensionit duke eleminuar privilegjet për disa persona dhe kategori. Kjo u vendos në kuadër të parimit themelor që masa e pensionit është e lidhur drejtpërdrejtë me kontributet e paguara. Aktualisht, pensionet llogariten sipas të njëjtës formulë dhe për çdo vit sigurimi pas viteve 1994 ka një pagë reale mbi të cilën janë paguar kontributet ose pagë referuese për vjetërsinë në punë para kësaj periudhe duke marrë në konsideratë profesionin, shkollimin etj.. Në reformën e 2014 u përcaktua që masa e kontributit të të vetëpunësuarve në bujqësi do të rritej çdo vit derisa në vitin 2018 të barazohej me kontributin e paguar nga i vetëpunësuari në zonën urbane. Kjo për faktin se një pjesë e konsiderueshme e kontributit të bujqëve subvencionohej nga buxheti i shtetit. Ky subvencion arrinte në 60-70%  të  masës së kontributit duke u kthyer në barrë për buxhetin. Një problem tjetër është se skema e fshatit subvencionohet në masë shumë të madhe edhe në pagimin e pensioneve duke krijuar  një subvencion të dyfishtë për fermerët edhe si kontribut edhe si përfitim, gjë që është e padrejtë (unfair) për qytetarët e tjerë që paguajnë vetë të gjithë kontributin. Për shkak të shumë arsyeve, ku më kryesorja është interesi shumë i ulët i bujqëve për të paguar, në vitet e fundit nuk është bërë rritja e masës së kontributit duke “e ngrirë” atë në një nivel prej 38.400 lekë për zonat fushore dhe 29.400 lekë për zonat malore. Një i vetëpunësuar në qytet paguan aktualisht 66.240 lekë në vit kontribut. Për të vetëpunësurin në bujqësi diferencën e paguan buxheti i shtetit dhe për efekt pensioni këto periudha konsiderohen të barabarta për të dy kategoritë. Subvencioni i lartë për kontributet nga buxheti i shtetit për bujqit, pjesëmarrja e ulët edhe për shkak të masës së lartë të kontributit nëse do rritej, produktivitetit të ekonomive fshatare shpesh me sipërfaqe toke të vogla dhe jo efiçiente, mungesa e iniciativave për pjesëmarrje, pamundësia për t’i detyruar të paguajnë, por lënia praktikisht mbi baza vullnetare për të kontribuar mendojmë se duhen adresuar. Arsyetimi i opsionit të preferuar   Zgjidhni opsionin e preferuar, bazuar në analizë. Shpjegoni arsyetimin tuaj.   Është zgjedhur si opsion i preferuar ai nr. 2 pasi shtesat dhe ndryshimet jane te mjaftueshme per te arritur qellimin dhe objektivat e vendosura. Gjithashtu, ligji nuk do te pesoje ndryshime thelbesore te tij dhe ne rrespektim te teknikes legjislative nuk mund te procedohej ne nje tjeter forme.   Çështje të zbatimit   Shpjegoni se cila njësi do të jetë përgjegjëse për zbatimin e opsionit të zgjedhur. Shpjegoni pengesat e mundshme për zbatimin e opsionit të zgjedhur. Përshkruani masat që do të ndërmerren gjatë zbatimit për të arritur qëllimet e politikës. Specifikoni të gjitha kërkesat e përputhshmërisë dhe të zbatimit.   Për zbatim e ndryshime të Ligjit Nr. 7703/1993 do të përgjigjet Instituti i Sigurimeve Shoqërore përmes strukturave të tij, duke realizuar mbledhjen e kontributeve, të personave të vetëpunësuar në bujqësi, sipas përcaktimeve të këtij ligji. __________   Faza e shqyrtimit/vlerësimit   Jepni një përshkrim të përmbledhur të masave të monitorimit dhe të vlerësimit. Identifikoni  kriteret/treguesit për të matur arritjen e qëllimeve ose progresin drejt tyre.   Për zbatimi e ligjit  ngarkohet ISSH e cila ka të organizuar 12 degë të kontributeve në 12 drejtori rajonale me rreth 230 inspektore. Tregues të matshem janë pjesëmarrja, pra numri i kontribuuesve që se paku parashikohet të fillojë me rreth 60 000 persona dhe volumi i të ardhurave që parashikohet të fillojë me së paku 2 400 milionë lekë, në vitin eparë.Raporti i vlerësimit të ndikimit - Shtojca 2/a   Tabela: Vlera aktuale neto në total (VAN) - kostot dhe përfitimet me vlerë monetare të përcaktuar në milionë lekë e zbritur për 10 vjet (Vlera aktuale e kostos dhe vlera aktuale e përfitimit); krahasuar me status quo-në.         Viti  1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Faktori zbritës                     Kosto për buxhetin – një herë                     Kosto për buxhetin – në vazhdim 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 Kosto për biznesin – një herë                     Kosto për biznesin – në vazhdim                     Kosto për grupet e tjera – një herë                     Kosto për grupet e tjera – në vazhdim 150 180 200 206 213 220 227 235 243 251 Kosto në total                     Kosto e zbritur në total = Kosto në total x faktorin zbritës                     Përfitimi për buxhetin – në vazhdim                     Përfitimi për biznesin – një herë                     Përfitimi për biznesin – në vazhdim                     Përfitimi për grupet e tjera – njëherë                     Përfitimi për grupet e tjera – në vazhdim                     Kosto për buxhetin – në vazhdim                     Përfitimi në total                     Përfitimi i zbritur në total = Përfitimi në total x faktorin zbritës                     Vlera aktuale e kostos në total     Vlera aktuale e përfitimit në total     Vlera aktuale neto (VAN) = Vlera aktuale e përfitimit në total – Vlera aktuale e kostos në total       Propozimi ka një natyrë të veçantë. Risku i barazimit të masës së kontributit të sigurimit shoqëror në fshat me atë të qytetit, mund të na çojë në abandonimin e skemës nga fermerët duke lënë këtë popullsi pas rreth 15-20  vitesh, të pa mbuluar me elementë të sigurimeve shoqërore të cilat ndër të tjera janë edhe një element i rëndësishëm i uljes së varfërisë në fshat. Gjithashtu kjo situate do parashikohet se mund të sjellë kosto shumë të larta për buxhetin, pasi personat e mbuluar do të detyrohen që në moshën e pleqërisë të avancuar të kërkojnë pension social apo ndihmë ekonomike e cila do të shtonte barën e shtetit. Skema e ofruar optimizon mundësinë e fermerëve  për të paguar kontribute dhe  ndërkohë garanton përfitime të arsyeshme dhe të merituara bazuar në kontributet e paguara. Nga ana tjetër skema e propozuar  redukton detyrimet e shtetit për subvecionimin e kontributeve çka sjell si pasoje edhe pensione të pa merituara në të ardhmen.     Raporti i vlerësimit të ndikimit - Shtojca 2/b   Tabelë: Vlera aktuale neto në total e çdo opsioni     Opsioni Vlera aktuale në milionë lekë Vlera aktuale neto në milionë lekë Kosto Përfitimi     Opsioni 1       Opsioni 2